Ιστορία της Ιατρικής: Τι είναι η λοβοτομή;

Η λοβοτομή είναι μια χειρουργική επέμβαση που περιλαμβάνει την αποκοπή των νευρικών οδών στον προμετωπιαίο φλοιό.

Η διαδικασία αποσκοπεί στην αντιμετώπιση ψυχιατρικών και νευρολογικών παθήσεων, αλλά μπορεί να ενέχει σοβαρούς κινδύνους και ανεπιθύμητα αποτελέσματα.

Στα μέσα του 20ου αιώνα, η λοβοτομή ήταν μια δημοφιλής “θεραπεία” για τις ψυχικές ασθένειες. Ήταν μέρος ενός νέου κύματος θεραπειών για νευρολογικές ασθένειες, συμπεριλαμβανομένης της θεραπείας με ηλεκτροσόκ (ECT).

Οι λοβοτομές συνήθως πραγματοποιούνταν σε άτομα με τις ακόλουθες τρεις παθήσεις:

Μείζονα καταθλιπτική διαταραχή (ΜΚΔ) με αυτοκτονικό ιδεασμό
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ)
Σχιζοφρένεια

Στόχος αυτής της διαδικασίας ήταν να αποκοπούν νευρικές ίνες στον εγκέφαλο που συνδέουν τον μετωπιαίο λοβό -την περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για τη σκέψη- με άλλες περιοχές του εγκεφάλου.

Ιστορική Αναδρομή

Ας εξετάσουμε μερικούς από τους σημαντικότερους τύπους λοβοτομής που εφαρμόστηκαν στα μέσα του 20ου αιώνα.

Η “λευκοτομή” του Egas Moniz

Η πρώτη λοβοτομή στον κόσμο πραγματοποιήθηκε το 1935 από έναν Πορτογάλο νευρολόγο με το όνομα António Egas Moniz. Η αρχική του μέθοδος περιελάμβανε διάνοιξη οπών στο κρανίο και διοχέτευση καθαρής αλκοόλης στον μετωπιαίο φλοιό, καταστρέφοντας ουσιαστικά τον εγκεφαλικό ιστό.

Πίστευε ότι η καταστροφή της σύνδεσης μεταξύ του μπροστινού τμήματος του εγκεφάλου και άλλων τμημάτων του εγκεφάλου, θα σταματούσε τις “ανώμαλες” συμπεριφορές και τις βασανιστικές σκέψεις.

Αργότερα, ο Moniz άρχισε να χρησιμοποιεί ένα όργανο δικού του σχεδιασμού, τον λεγόμενο λευκοτόμο, για να αφαιρεί κομμάτια ιστού από τους μετωπιαίους λοβούς.

Ο Moniz τιμήθηκε το 1949 με το βραβείο Νόμπελ Φυσιολογίας ή Ιατρικής για την ανακάλυψη της προμετωπιαίας λοβοτομής ως ριζικής θεραπείας για τις ψυχικές διαταραχές.

Η λοβοτομή “Παγοκόφτης”

Μέσα σε ένα χρόνο από την επέμβαση του Moniz, ο νευρολόγος Walter Freeman και ο νευροχειρουργός James Watts πραγματοποίησαν την πρώτη προμετωπιαία λοβοτομή στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αν και ο Freeman βρήκε τη διαδικασία αυτή εξαιρετική, ήθελε να αναπτύξει μια διαδικασία που θα ήταν ταχύτερη, αποτελεσματικότερη και θα απαιτούσε λιγότερους πόρους και εξειδικευμένα εργαλεία.

Αλλά ο Freeman ήθελε οι λοβοτομές να είναι μια πιο εκσυγχρονισμένη διαδικασία. Έτσι, το 1946 – 10 χρόνια μετά την εκτέλεση της πρώτης λοβοτομής του στις ΗΠΑ – ο Freeman ανέπτυξε μια νέα μέθοδο που ονομάστηκε διακογχική λοβοτομή.

Αντί να τρυπήσει το κρανίο για να αποκόψει τις συνδέσεις στους μετωπιαίους λοβούς, ο Freeman χρησιμοποίησε ένα σφυρί για να εισάγει έναν παγοκόφτη στον εγκέφαλο των ασθενών του μέσα από τις κόγχες των ματιών τους.

Μόλις ο παγοκόφτης μπήκε μέσα, στην κυριολεξία τον στριφογύρισε, αποκόπτοντας τα νεύρα που συνδέουν τον προμετωπιαίο φλοιό με τον θάλαμο. Αυτή η τροποποιημένη διαδικασία έγινε γνωστή ως “λοβοτομή με παγοκόφτη”.

Αν και η πρώτη του διακογχική λοβοτομή έγινε με παγοκόφτη, ο Φρίμαν έφτιαξε αργότερα το δικό του όργανο βασισμένο στο σχέδιο του παγοκόφτη.

Ενώ η προμετωπιαία λοβοτομή διαρκούσε πάνω από μία ώρα, η διακογχική λοβοτομή του Freeman μπορούσε να γίνει σε 10 λεπτά ή και λιγότερο.

Επειδή δεν απαιτούσε αναισθησία -οι ασθενείς έπεφταν αναίσθητοι πριν από την επέμβαση με τη χρήση ηλεκτροσόκ- μπορούσε να διενεργηθεί και εκτός νοσοκομείου.

Επικράτηση των λοβοτομιών

Λίγο μετά την πρώτη λοβοτομή με παγοκόφτη, ο Freeman άρχισε να ταξιδεύει στη χώρα εκτελώντας λοβοτομές σε όσους ήταν πρόθυμοι.

Αν και οι λοβοτομές αρχικά χρησιμοποιούνταν μόνο για τη θεραπεία σοβαρών ψυχικών παθήσεων, ο Freeman άρχισε να προωθεί τη λοβοτομή ως θεραπεία για τα πάντα, από σοβαρές ψυχικές ασθένειες μέχρι νευρική δυσπεψία.

Περίπου 50.000 άνθρωποι υποβλήθηκαν σε λοβοτομή στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι περισσότεροι από αυτούς μεταξύ του 1949 και του 1952.

Ο ίδιος ο Freeman λέγεται ότι πραγματοποίησε περίπου 3.500 επεμβάσεις σε ασθενείς, συμπεριλαμβανομένων 19 παιδιών. Ο νεότερος από τους ασθενείς ήταν μόλις τεσσάρων ετών.

Οι επιπτώσεις των λοβοτομών

Το τι συμβαίνει σε ένα άτομο μετά από μια λοβοτομή διαφέρει σημαντικά. Ενώ η πρόθεση ήταν να μειωθούν τα συμπτώματα ψυχικής υγείας και να βελτιωθεί η λειτουργικότητα του ασθενή, η διαδικασία δεν επέφερε πάντα τέτοιου είδους αποτελέσματα.

Ορισμένοι άνθρωποι όντως σημείωσαν βελτίωση και μπόρεσαν να συνεχίσουν να ζουν μια σχετικά ανεξάρτητη ζωή.

Ωστόσο, άλλοι βίωναν συχνά επιπτώσεις όπως ξαφνικές αλλαγές στη συμπεριφορά, προβλήματα με τη διάθεση και έλλειψη ελέγχου των παρορμήσεών τους.

Σε άλλες περιπτώσεις, οι άνθρωποι έχασαν τη λειτουργικότητά τους και έγιναν συναισθηματικά αποχαυνωμένοι και απαθείς.

Ορισμένοι άνθρωποι που υποβλήθηκαν σε λοβοτομή έγιναν κατατονικοί μετά τη διαδικασία. Οι λοβοτομές ήταν επίσης θανατηφόρες σε ορισμένες περιπτώσεις.

Άλλοι σοβαροί κίνδυνοι ήταν:

Μολύνσεις του εγκεφάλου
Αλλαγές στις γλωσσικές δυνατότητες
Γνωστική εξασθένιση
Απώλεια του ελέγχου της ουροδόχου κύστης και του εντέρου
Μυϊκή αδυναμία
Αλλαγές στην προσωπικότητα

Όσον αφορά την εμπειρία της επέμβασης, ορισμένοι ανέφεραν ότι ένιωσαν έντονο πόνο, ενώ άλλοι ανέφεραν ότι δεν θυμόντουσαν καθόλου τη διαδικασία.

Αξιοσημείωτες λοβοτομές

Ο Freeman φέρεται να θεώρησε ότι η λοβοτομή ήταν ” ελάχιστα πιο επικίνδυνη από μια επέμβαση για την αφαίρεση ενός μολυσμένου δοντιού”. Δυστυχώς, αυτό δεν ίσχυε για την πλειονότητα των ασθενών.

Σε πολλές περιπτώσεις, οι λοβοτομές είχαν αρνητικές επιπτώσεις στην προσωπικότητα, την πρωτοβουλία, τις αναστολές, την ενσυναίσθηση και την ικανότητα του ασθενούς να λειτουργεί μόνος του.

Ακολουθούν μερικές περιπτώσεις ανθρώπων που υποβλήθηκαν σε λοβοτομή καθώς και ο αντίκτυπος που είχε η επέμβαση στη ζωή τους.

Alice Hood Hammatt

Οι Freeman και Watts πραγματοποίησαν την πρώτη λοβοτομή στις ΗΠΑ στην Alice Hood Hammatt, μια γυναίκα που διαγνώστηκε με ταραχώδη κατάθλιψη

Όταν η Hammatt ξύπνησε μετεγχειρητικά, δήλωσε ότι ήταν “ευτυχισμένη”.

Έξι ημέρες μετά την επέμβαση, η Hammatt παρουσίασε παροδικές γλωσσικές δυσκολίες, αποπροσανατολισμό και διέγερση. Παρ’ όλα αυτά, ο Freeman θεώρησε το αποτέλεσμα επιτυχημένο.

Rosemary Kennedy

Πιθανώς το πιο γνωστό πρόσωπο που έχει υποβληθεί σε λοβοτομή είναι η Rosemary Kennedy, αδελφή του Αμερικανού προέδρου John F. Kennedy.

Ως παιδί και νεαρή ενήλικη, η Κένεντι παρουσίασε ήπια αναπτυξιακή καθυστέρηση, η οποία επηρέασε την απόδοσή της στο σχολείο. Καθώς η Rosemary μεγάλωνε, φέρεται να άρχισε να εμφανίζει βίαιες κρίσεις και εκρήξεις θυμού, ξεσπώντας στους γύρω της.

Αναζητώντας μια θεραπεία για να απαλύνει τα ξεσπάσματά της και φοβούμενος ότι η συμπεριφορά της Ρόζμαρι θα δημιουργούσε κακή φήμη για την ίδια και για όλη την οικογένεια, ο πατέρας της Ρόζμαρι κανόνισε μια λοβοτομή για τη Ρόζμαρι όταν αυτή ήταν 23 ετών.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, η Rosemary λέγεται ότι ήταν ξύπνια, μιλούσε με τους γιατρούς και απήγγειλε ποιήματα στους νοσηλευτές. Οι γιατροί ήξεραν ότι η διαδικασία είχε τελειώσει όταν σταμάτησε να μιλάει.

Μετά την επέμβαση έμεινε βαριά ανάπηρη. Δεν ήταν σε θέση να λειτουργήσει ανεξάρτητα και νοσηλεύτηκε σε ίδρυμα για το υπόλοιπο της ζωής της.

Γιατί γίνονταν οι λοβοτομές;

Η λοβοτομή θεωρείται μία από τις πιο βάρβαρες θεραπείες στην ιστορία της σύγχρονης ιατρικής. Ακόμη και στη δεκαετία του 1940, οι λοβοτομές αποτελούσαν αντικείμενο εντεινόμενης διαμάχης. Όμως, παρά τα ηθικά ζητήματα που αφορούσαν τη διαδικασία, απέκτησε ευρεία δημοτικότητα για διάφορους λόγους:

Απουσία αποτελεσματικών θεραπειών: Τα αντιψυχωσικά φάρμακα δεν ήταν διαθέσιμα μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1950. Οι άνθρωποι προσπαθούσαν απεγνωσμένα να κάνουν κάτι, οτιδήποτε, για να βοηθήσουν τα άτομα με σοβαρές ψυχικές ασθένειες.
Υπερπλήρη ιδρύματα: Το 1937, υπήρχαν περισσότεροι από 450.000 ασθενείς σε 477 ψυχιατρικά ιδρύματα. Οι λοβοτομές χρησιμοποιήθηκαν για να ηρεμήσουν τους ατίθασους ασθενείς και να κάνουν ευκολότερη τη διαχείρισή τους.
Μέσα μαζικής ενημέρωσης: Εκείνη την εποχή, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ήταν σε θέση να επηρεάσουν τις ιατρικές εξελίξεις. Η λοβοτομή θεωρούνταν “μαγική και ηρωική” μέθοδος.

Γίνονται ακόμη λοβοτομές;

Η διενέργεια λοβοτομών για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων των ψυχικών διαταραχών άρχισε να υποχωρεί στα μέσα της δεκαετίας του 1950, όταν οι επιστήμονες ανέπτυξαν αντιψυχωσικά και αντικαταθλιπτικά φάρμακα που ήταν πολύ πιο αποτελεσματικά. Σήμερα πραγματοποιούνται πολύ σπάνια, και όταν πραγματοποιούνται, να είστε σίγουροι ότι δεν χρησιμοποιούνται παγοκόφτες και σφυριά.