Οξυγόνο και Οξυγονοθεραπεία

Τι είναι η οξυγονοθεραπεία;

Το οξυγόνο, ένα αέριο που βρίσκεται στον αέρα που αναπνέουμε, είναι απαραίτητο για την ανθρώπινη ζωή.

Μερικοί άνθρωποι με αναπνευστικές διαταραχές δεν μπορούν να πάρουν αρκετό οξυγόνο με φυσιολογικό τρόπο. Μπορεί να χρειάζονται συμπληρωματικό οξυγόνο, ή οξυγονοθεραπεία.

Οι άνθρωποι που λαμβάνουν οξυγονοθεραπεία συχνά βλέπουν βελτίωση στα  επίπεδα ενέργειας τους και στον ύπνο και καλύτερη ποιότητα ζωής.

Ποιος χρειάζεται οξυγονοθεραπεία;

Η οξυγονοθεραπεία συνταγογραφείται για ανθρώπους που δεν μπορούν να πάρουν αρκετό οξυγόνο μόνοι τους.

Αυτό συμβαίνει συχνά λόγω πνευμονικών παθήσεων που εμποδίζουν τους πνεύμονες να απορροφήσουν Ο₂, όπως:

• χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ)

• Πνευμονία
• άσθμα
• βρογχοπνευμονική δυσπλασία (ατελής ανάπτυξη των πνευμόνων στα νεογνά)

• καρδιολογικά νοσήματα (π.χ. Οξύ Έμφραγμα Μυοκαρδίου, Καρδιογενές σοκ-Πνευμονικό Οίδημα , Καρδιακή Ανεπάρκεια)
• κυστική ίνωση
• υπνική άπνοια
• πνευμονοπάθεια
• τραύμα στο αναπνευστικό σύστημα

Προκειμένου να καθοριστεί εάν ένα άτομο θα ωφεληθεί από την οξυγονοθεραπεία, οι γιατροί μετρούν την ποσότητα οξυγόνου στο αρτηριακό αίμα τους.

Ένας άλλος τρόπος ελέγχου του Ο₂ του αρτηριακού αίματος είναι η χρήση ενός παλμικού οξύμετρου που μετρά έμμεσα τα επίπεδα Ο₂ ή τον κορεσμό, χωρίς να απαιτείται δείγμα αίματος.

Το παλμικό οξύμετρο αγκιστρώνεται σε ένα μέρος του σώματος ενός ατόμου όπως για παράδειγμα το δάχτυλο.

Τα χαμηλά επίπεδα Ο₂ σημαίνουν ότι ένα άτομο είναι υποψήφιο για συμπληρωματικό Ο₂.

Τα φυσιολογικά επίπεδα οξυγόνου του αρτηριακού αίματος είναι μεταξύ 75 και 100 mmHg.  Επίπεδο οξυγόνου 60 mmHg ή χαμηλότερο  υποδεικνύει την ανάγκη για συμπληρωματικό οξυγόνο.

Το υπερβολικό Ο₂  μπορεί επίσης να είναι επικίνδυνο και μπορεί να βλάψει τα κύτταρα των πνευμόνων. Το επίπεδο του οξυγόνου δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 110 mmHg.

Μερικοί άνθρωποι χρειάζονται οξυγονοθεραπεία όλη την ώρα, ενώ άλλοι τη χρειάζονται μόνο περιστασιακά ή σε ορισμένες περιπτώσεις. Υπάρχουν οξυγονοθεραπείες που διενεργούνται σε μία ιατρική δομή, αλλά και στο σπίτι με φορητές συσκευές οξυγόνου.

Ποια είναι τα συμπτώματα του χαμηλού Ο₂;

Συμπτώματα και κλινικές εκδηλώσεις της υποξυγοναιμίας είναι τα εξής: δύσπνοια, ταχυκαρδία , ταχύπνοια, εργώδης αναπνοή, ωχρότητα, κυάνωση (μελανά χείλη ή άκρα), υγρά ή ψυχρά άκρα, ανησυχία, σύγχυση, υπνηλία, διαταραχές του προσανατολισμού.

Εάν κάνει την εμφάνισή του οποιοδήποτε από αυτά τα συμπτώματα, είναι απαραίτητη η άμεση ιατρική βοήθεια.

Ποιοι είναι οι διαφορετικοί τύποι θεραπειών οξυγόνου;

Υπάρχουν διάφοροι τύποι θεραπειών οξυγόνου που μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Αυτά περιλαμβάνουν:

• αέριο Ο₂
• υγρό Ο₂
• συμπυκνωτές Ο₂
• θεραπεία με Υπερβαρικό Ο₂ ή Υπερβαρική Οξυγονοθεραπεία

Αέριο οξυγόνο

Το αέριο Ο₂ μπορεί να αποθηκευτεί ένα φορητό κάνιστρο. Αυτά ονομάζονται συστήματα συμπιεσμένου αερίου. Ένα μεγαλύτερο στατικό κάνιστρο χρησιμοποιείται μέσα στο σπίτι και μια μικρότερη φιάλη οξυγόνου μπορεί να ληφθεί για χρήση έξω από το σπίτι. Οι μικρότερες φιάλες μπορούν να χρησιμοποιηθούν μαζί με συσκευές εξοικονόμησης οξυγόνου, έτσι ώστε η παροχή Ο₂ να διαρκεί περισσότερο. Το Ο₂ παρέχεται σε δόσεις, όχι συνεχώς.

Υγρό οξυγόνο

Η θεραπεία με υγρό Ο₂ βασίζεται στην αποθήκευση οξυγόνου σε θερμοκρασία υπό τους -187°C, όπου επιτυγχάνεται σημαντική μείωση του όγκου του.

Πρόκειται για μέθοδο που χρησιμοποιείται και σήμερα , με πολύ καλή απόδοση από ιατρικής απόψεως αλλά με πρακτικά μειονεκτήματα λόγω αυξημένου βάρους , δυσκολότερης μετακίνησης και ανάγκης αναγόμωσης του κάνιστρου και αντικατάστασης από γεμάτο, όταν αδειάσουν.

Χρησιμοποιούνται σε επιλεγμένες χρήσεις ( πχ σε περίπτωση διακοπής ρεύματος ή οι μικρού μεγέθους σε περιπτώσεις βραχείας διάρκειας μετακίνησης του ασθενούς)..

Συμπυκνωτές Ο₂

Οι ηλεκτρικοί συμπυκνωτές είναι κατάλληλοι για τη χορήγηση Ο₂ στο σπίτι, τροχήλατοι , παρέχονται συνήθως μέσω ενοικίασης για όσο χρόνο το έχει ανάγκη ο ασθενής.

Λειτουργούν αφαιρώντας από τον ατμοσφαιρικό αέρα το άζωτο και παρέχοντας Ο₂ στον ασθενή μέσω ρινικού καθετήρα (γυαλιά οξυγόνου) ή μάσκας οξυγόνου.

Επιτρέπουν στον άρρωστο να μετακινείται ελεύθερα μέσα στο σπίτι. Η παροχή Ο₂ είναι ακριβής όταν γίνεται περιοδικός έλεγχος και συντήρηση.

Σε ασθενείς που θέλουν να διατηρήσουν την αυτονομία τους εκτός σπιτιού αλλά έχουν ανάγκη συνεχούς οξυγονοθεραπείας , υπάρχει η δυνατότητα χρήσης φορητού συμπυκνωτή οξυγόνου.

Υπερβαρική οξυγονοθεραπεία

Η θεραπεία με Υπερβαρικό Ο2 ή Υπερβαρική Οξυγονοθεραπεία (ΥΒΟ) είναι η εισπνοή 100% οξυγόνου σε αυξημένη πίεση [(δηλ. σε πίεση περιβάλλοντος μεγαλύτερη της μιας ατμόσφαιρας (1 ΑΤΜ)].

Διενεργείται εντός ειδικού θαλάμου (θάλαμος αποσυμπίεσης). Με την εισπνοή Ο₂ σε Υπερβαρικό περιβάλλον, το Ο₂ διαλύεται στο αίμα έως και 20 φορές περισσότερο και έτσι ο οργανισμός μπορεί να μεταφέρει περισσότερο Ο₂ σε περιοχές με επηρεαζόμενη αιμάτωση π.χ. περιοχές που έχουν οίδημα, φλεγμονή, αγγειακά κ.λ.π προβλήματα.

Με τη Θεραπεία με Υπερβαρικό Ο2 βελτιστοποιείται η δράση της θεραπευτικής αγωγής, περιορίζοντας την έκταση της βλάβης και επιταχύνοντας την επούλωση και την ίαση.

Στις μέρες μας η θεραπεία με Υπερβαρικό Ο₂ εφαρμόζεται σε μια πληθώρα παθήσεων της παθολογίας και χειρουργικής σε πάνω από 7.500 κέντρα Υπερβαρικής ιατρικής σε όλο τον κόσμο.

Τρόποι παροχής του Ο₂

Η πιο κοινή μέθοδος παροχής είναι οι ρινικοί καθετήρες  οι οποίοι στερεώνονται στα αυτιά (όπως τα γυαλιά) και διοχετεύουν οξυγόνο από δύο μικρά ακροφύσια που μπαίνουν στη μύτη.

Συνδέονται απευθείας με την πηγή και μεταφέρουν στη ρινοφαρυγγική κοιλότητα καθαρό Ο₂. Αυτό αναμιγνύεται με τον ατμοσφαιρικό αέρα της εισπνοής.

Επιτρέπουν στον ασθενή να μιλά και να τρώει, αλλά παράλληλα εμφανίζουν και περιορισμούς. Μπορεί να φεύγουν από τη θέση τους εάν ο άρρωστος έχει ανήσυχο ύπνο ή σύγχυση.

Είναι κατάλληλοι για χρόνια κατ’οίκον οξυγονοθεραπεία, για αρρώστους χωρίς υπερκαπνία που χρειάζονται οξυγόνο μέχρι 40% και για ασθενείς που χρειάζονται χαμηλές πυκνότητες οξυγόνου αλλά δεν ανέχονται τις μάσκες.

Άλλες μέθοδοι είναι οι εξής:

Μάσκες Μη επανεισπνοής: Μοιάζουν με τις απλές μάσκες, με τη διαφορά ότι μεταξύ της μάσκας και της πηγής μεσολαβεί ασκός. Το Ο₂ γεμίζει τον ασκό και όταν ο ασθενής εισπνέει, παίρνει Ο₂ από τον ασκό.

Ο αέρας αυτός είναι πλούσιος σε Ο₂, αλλά περιέχει και λίγο διοξείδιο. Στην επόμενη εισπνοή, ο άρρωστος αναπνέει μαζί με το μίγμα Ο₂ – αέρα και ελάχιστο ποσό διοξειδίου.

H παρουσία βαλβίδας δεν επιτρέπει να επιστρέψει στον σάκο η εκπνοή του αρρώστου, ενώ η εκπνοή διαφεύγει από τις άλλες δύο βαλβίδες που βρίσκονται στα τοιχώματα της μάσκας.

Οι συγκεκριμένες μάσκες, εάν εφαρμόσουν σφιχτά, παρέχουν εισπνοή 100% και χρησιμοποιούνται για βραχείας διάρκειας αγωγή. Σε άτομα με μειωμένο επίπεδο συνείδησης, η κακή λειτουργία των βαλβίδων μπορεί να προκαλέσει ασφυξία.

Μάσκες Venturi: Οι μάσκες Venturi είναι έτσι κατασκευασμένες ώστε να χορηγούν στον άρρωστο μια συγκεκριμένη πυκνότητα Ο₂.

Το οξυγόνο, πριν χορηγηθεί στον άρρωστο, περνά από ένα πολύ λεπτό ρύγχος με μεγάλη ταχύτητα μέσα σε θάλαμο, ο οποίος έχει στα πλάγια οπές. Με τη ροή του δημιουργείται υποπίεση και αναρροφάται αέρας από τις οπές αυτές.

Περίσσεια αερίου φεύγει από τη μάσκα μέσα από το διάτρητο cuff, παίρνοντας μαζί του και το εκπνεόμενο διοξείδιο του άνθρακα, αποκλείοντας έτσι την εισπνοή του.

Το μίγμα, που προκύπτει, μπορεί να έχει συγκεντρώσεις Ο₂: 24%, 28%, 35%, 40% ή και 50%.

Οι μάσκες αυτές έχουν το πλεονέκτημα της δυνατότητας ρύθμισης της αναλογίας του Ο₂.

Αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο σε άτομα με χρόνιες αποφρακτικές πνευμονοπάθειες, στα οποία μεγάλες πυκνότητες Ο₂ μπορεί να είναι επιζήμιες, ιδιαίτερα μετά από παρατεταμένη χρήση. Και σ’ αυτό τον τύπο της μάσκας η ύγρανση είναι απαραίτητη.

Ρινικές και στοματορινικές μάσκες (CPAP)

Ποια είναι τα οφέλη της οξυγονοθεραπείας;

Η οξυγονοθεραπεία μπορεί να είναι εξαιρετικά ευεργετική για όσους βιώνουν συχνά χαμηλά επίπεδα οξυγόνου, ανεξάρτητα από τον λόγο που συμβαίνει αυτό.

Εάν είναι απαραίτητο, η τακτική χρήση της οξυγονοθεραπείας μπορεί να επιτρέψει στους ανθρώπους να είναι πιο δραστήριοι και κινητικοί μειώνοντας τη δύσπνοια.

Μπορεί επίσης να βελτιώσει σημαντικά την ποιότητα ζωής και σε πολλές περιπτώσεις να επεκτείνει το προσδόκιμο επιβίωσης.

Η οξυγονοθεραπεία μπορεί επίσης να αντιμετωπίσει συμπτώματα όπως:

• Πονοκεφάλους
• Ευερεθιστότητα
• κούραση
• πρησμένους αστράγαλους

Η οξυγονοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη των  παιδιών που έχουν χρόνιες πνευμονικές παθήσεις.

Μπορεί επίσης να ανακουφίσει ή να αντιμετωπίσει συμπτώματα όπως πονοκεφάλους που προκαλούνται από χαμηλά επίπεδα οξυγόνου και αλλαγές ή προβλήματα συμπεριφοράς.

Πώς βοηθά η οξυγονοθεραπεία στη ΧΑΠ;

Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) είναι μια μακροχρόνια προοδευτική ασθένεια που επηρεάζει τους αεραγωγούς των πνευμόνων. Προκαλεί φλεγμονή στους πνεύμονες και στένωση των αεραγωγών.

Με την πάροδο του χρόνου καθιστά την αναπνοή όλο και πιο δύσκολη. Ο αέρας περιέχει οξυγόνο το οποίο διά μέσου των πνευμόνων οδηγείται στο αίμα. Ταυτόχρονα από το αίμα εξέρχεται στους θύλακες το διοξείδιο του άνθρακα και με την εκπνοή αποβάλλεται.

Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) καθιστά δύσκολη την μεταφορά του αέρα μέσω των αεραγωγών και στους θύλακες. Στην ΧΑΠ, εξαιτίας κυρίως του καπνίσματος οι αεραγωγοί στους πνεύμονές ερεθίζονται και στενεύουν.

Η ροή του αέρα μέσα και έξω από τους πνεύμονές μειώνεται. Λιγότερο οξυγόνο εισέρχεται στους ιστούς του σώματος και γίνεται όλο και πιο δύσκολη η απαλλαγή από το διοξείδιο του άνθρακα.

Το οξυγόνο μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των παρακάτω συμπτωμάτων του ασθενή:

• μείωση της αίσθησης δύσπνοιας
• βελτίωση της σωματικής κατάστασης
• βελτίωση της δυνατότητας ύπνου
• βελτίωση της ποιότητας ζωής
• αύξηση στο επίπεδο άνεσης

Μερικοί άνθρωποι μπορεί να έχουν χαμηλό επίπεδο οξυγόνου ακόμη και σε ηρεμία και μπορεί να ωφεληθούν από μακροχρόνια θεραπεία οξυγόνου.

Άλλοι ασθενείς μπορεί  να χρησιμοποιούν οξυγόνο για ορισμένο χρονικό διάστημα, αλλά ποτέ λιγότερο από 15 ώρες την ημέρα. Κάθε περίπτωση θα χρειαστεί μια πλήρη ιατρική αξιολόγηση.

Ποιες είναι οι οδηγίες για τη χρήση οξυγονοθεραπείας;

Ο γιατρός θα συνταγογραφήσει την οξυγονοθεραπεία και θα ορίσει το πώς θα χρησιμοποιηθεί και πόσο συχνά. Αυτό περιλαμβάνει τη ροή του οξυγόνου ή αλλιώς το οξυγόνο που θα παρέχεται ανά λεπτό. Είναι ουσιαστικής σημασίας η πλήρης συμμόρφωση στις οδηγίες του γιατρού.

Μερικοί άνθρωποι χρειάζονται οξυγόνο μόνο κατά τη διάρκεια ορισμένων δραστηριοτήτων, όπως με την άσκηση ή κατά τον ύπνο.

Άλλοι άνθρωποι χρειάζονται οξυγόνο συνεχώς. Οι περισσότεροι τύποι οξυγονοθεραπείας συνοδεύονται από φορητές φιάλες οξυγόνου, ώστε ο ασθενής να μπορεί να φύγει από το σπίτι εφόσον είναι απαραίτητο.

Πρέπει να αποφεύγεται η χρήση ναρκωτικών ή αλκοόλ κατά την οξυγονοθεραπεία καθώς αυτά μειώνουν τον ρυθμό της αναπνοής.

Κατά τη συζήτηση περί οξυγονοθεραπείας με το γιατρό, ο τελευταίος πρέπει να ενημερωθεί λεπτομερώς για τις φαρμακευτικές αγωγές που ενδεχομένως να λαμβάνει ο ασθενής.

Ποιοι είναι τα κανόνες ασφάλειας για την οξυγονοθεραπεία;

Το ίδιο το οξυγόνο δεν είναι επικίνδυνο, αλλά όταν έρθει σε επαφή με κάποιο μικρό σπινθήρα ή φλόγα, μπορεί να προκαλέσει γρήγορα τη φωτιά.

Οι συσκευές και οι φιάλες πρέπει να βρίσκονται μακριά από φλόγες και θερμάστρες, ενώ πρέπει να αποθηκεύονται σε μη θερμαινόμενους χώρους.

Ποιες είναι οι προοπτικές για τους ανθρώπους που χρησιμοποιούν οξυγονοθεραπεία;

Πολλοί άνθρωποι που χρειάζονται συμπληρωματικό οξυγόνο ζουν φυσιολογικές, γεμάτες ενέργεια ζωές.

Σε πολλές περιπτώσεις, η οξυγονοθεραπεία βοηθά στη διευκόλυνση της δραστηριότητας, αυξάνει την αντοχή και μειώνει τη δύσπνοια.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η οξυγονοθεραπεία μπορεί να αυξήσει το προσδόκιμο επιβίωσης.

Ακόμη και οι άνθρωποι που χρειάζονται συνεχή θεραπεία λόγω χρόνιων παθήσεων μπορούν να ζήσουν φυσιολογικές ζωές.

Μόλις ένα άτομο μάθει να διαχειρίζεται τον εξοπλισμό οξυγόνου, η θεραπεία δεν περιορίζει πλέον τη ρουτίνα του.