Το hoarding, επίσης γνωστό ως διαταραχή παρασυσσώρευσης και ψυχαναγκαστικός αποθησαυρισμός, είναι μια σοβαρή ψυχολογική διαταραχή κατά την οποία οι άνθρωποι συσσωρεύουν και αποθηκεύουν μεγάλο αριθμό αντικειμένων.
Οι άνθρωποι που συσσωρεύουν αποκαλούνται αποθησαυριστές (hoarders). Ακόμη και όταν τα αντικείμενα αυτά έχουν μικρή έως μηδενική αξία ή θεωρούνται σκουπίδια από τους υπόλοιπους, οι hoarders δυσκολεύονται πολύ να τα ξεφορτωθούν.
Ορισμός του Hoarding
Τα άτομα με διαταραχή αποθησαυρισμού αποθηκεύουν υπερβολικά πολλά αντικείμενα που οι άλλοι μπορεί να θεωρούν άχρηστα. Ως αποτέλεσμα, τα αντικείμενα συσσωρεύονται στο εσωτερικό ενός σπιτιού μέχρι που τα δωμάτια και τα έπιπλα δεν μπορούν πλέον να χρησιμοποιηθούν γι’ αυτό που προορίζονται.
Αυτό ενδέχεται να οδηγήσει σε επικίνδυνες και υγειονομικά ακατάλληλες συνθήκες ( μεταξύ άλλων και σε κίνδυνο πυρκαγιάς και κίνδυνος παραπατήματος) για το άτομο που αποθησαυρίζει αντικείμενα, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσει και να αντιμετωπίσει το πρόβλημά του.
Η συγκέντρωση χιλιάδων άχρηστων αντικειμένων μπορεί επίσης να οδηγήσει σε οικογενειακές εντάσεις και συγκρούσεις, στην απομόνωση και τη μοναξιά, στην απροθυμία να μπει κάποιος άλλος στο σπίτι και στην αδυναμία εκτέλεσης καθημερινών καθηκόντων, όπως το μαγείρεμα και το μπάνιο.
Η διαταραχή της αποθησαύρισης εμφανίζεται περίπου στο 2 έως 6% του πληθυσμού και συχνά οδηγεί σε σημαντική δυσφορία και προβλήματα όσον αφορά την καθημερινή λειτουργικότητα. Ορισμένες έρευνες έχουν δείξει ότι η διαταραχή της αποθησαύρισης είναι πιο συχνή στους άνδρες και στους ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας. Υπάρχουν τριπλάσιοι ενήλικες ηλικίας 55 έως 94 ετών που πάσχουν από διαταραχή hoarding σε σύγκριση με άτομα ηλικίας 34 έως 44 ετών.
Αποθησαυρισμός vs. Συλλογή
Η αποθησαύριση δεν είναι ταυτόσημη με τη συλλογή. Οι συλλέκτες αναζητούν συγκεκριμένα αντικείμενα, όπως μοντέλα αυτοκινήτων ή γραμματόσημα, και μπορεί να τα οργανώσουν ή να τα εκθέσουν. Τα άτομα με διαταραχή αποθησαυρισμού συχνά αποθηκεύουν τυχαία αντικείμενα και τα τοποθετούν επίσης τυχαία.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, φυλάνε αντικείμενα που θεωρούν ότι μπορεί να τους χρειαστούν στο μέλλον, που είναι πολύτιμα ή έχουν συναισθηματική αξία. Ορισμένοι μπορεί επίσης να αισθάνονται πιο ασφαλείς όταν περιβάλλονται από τα πράγματα που περισυλλέγουν.
Συμπτώματα
Η ανάγκη για τη συγκέντρωση και φύλαξη μεγάλης ποσότητας αντικειμένων εμφανίζεται συχνά σε συνδυασμό με άλλες παθήσεις της ψυχικής υγείας, όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) και η κατάθλιψη. Αν και η διαταραχή της αποθησαύρισης εντάσσεται στο φάσμα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής και των συναφών διαταραχών, θεωρείται ανεξάρτητη από άλλες ψυχικές διαταραχές.
Η έρευνα δείχνει ότι μόλις το 18% των ατόμων που διαγιγνώσκονται κλινικά με διαταραχή αποθησαύρισης έχουν επιπλέον συμπτώματα ΙΨΔ.
Ορισμένοι ερευνητές θεωρούν ότι οι αποθησαυριστές εμφανίζουν χαρακτηριστικά εθισμού σε ό,τι αφορά τα αντικείμενα. Αυτό σημαίνει ότι έχουν έντονη επιθυμία να αποκτήσουν αντικείμενα και η κατοχή τους ικανοποιεί μια συναισθηματική ανάγκη που κάνει την απόρριψη του αντικειμένου ιδιαίτερα δυσάρεστη.
Τα συμπτώματα της διαταραχής αποθησαυρισμού είναι τα ακόλουθα:
- Διαρκή προβλήματα με το να πετάτε ή να χαρίζετε αντικείμενα, ανεξάρτητα από την πραγματική τους αξία
- Τα προβλήματα οφείλονται σε μια θεωρούμενη ανάγκη διάσωσης των αντικειμένων και στη στενοχώρια που συνδέεται με τον αποχωρισμό από αυτά
- Τα αντικείμενα γεμίζουν, μπλοκάρουν και φράζουν τους λειτουργικούς χώρους διαβίωσης, ώστε αυτοί να μην μπορούν να χρησιμοποιηθούν ή η χρήση τους παρεμποδίζεται από τη μεγάλη ποσότητα των αντικειμένων
Διάγνωση
Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, 5η έκδοση (DSM-5), ένα άτομο πρέπει να πληροί ορισμένα χαρακτηριστικά για να διαγνωστεί κλινικά με διαταραχή αποθησαυρισμού. Η διάγνωση αυτή γίνεται συνήθως από ψυχολόγο ή ψυχίατρο.
Τα κριτήρια αυτά είναι τα εξής:
- Συνεχής δυσκολία αποχωρισμού από αντικείμενα παρά την πραγματική αξία των αντικειμένων.
- Η δυσκολία αυτή οφείλεται στην αντιλαμβανόμενη ανάγκη να σωθούν τα αντικείμενα και στην οδύνη που σχετίζεται με την απόρριψή τους.
- Η δυσκολία απόρριψης των αντικειμένων έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση αντικειμένων που γεμίζουν τους λειτουργικούς χώρους διαβίωσης και θέτουν σε ουσιαστικό περιορισμό την προβλεπόμενη χρήση τους. Εάν οι χώροι διαβίωσης είναι τακτοποιημένοι, αυτό οφείλεται μόνο στις παρεμβάσεις των μελών της οικογένειας, των καθαριστών ή των αρχών.
- Η συσσώρευση αντικειμένων προκαλεί κλινικά σοβαρή δυσφορία ή βλάβη σε κοινωνικούς, επαγγελματικούς ή άλλους σημαντικούς τομείς της λειτουργικότητας, συμπεριλαμβανομένης της διατήρησης ενός ασφαλούς περιβάλλοντος, ασφαλούς για τον ίδιο τον πάσχοντα ή τους άλλους.
- Το hoarding δεν αποδίδεται σε άλλη ιατρική κατάσταση, όπως εγκεφαλική βλάβη ή εγκεφαλοαγγειακή νόσο.
- Το hoarding δεν εξηγείται με καλύτερο τρόπο από συμπτώματα άλλης διαταραχής της ψυχικής υγείας, όπως ψυχωσικές διαταραχές, κατάθλιψη ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.
Αιτίες
Η αποθησαύριση μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους. Ωστόσο, οι έρευνες δείχνουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που μαζεύουν πράγματα έχουν βιώσει ένα τραυματικό γεγονός στη ζωή τους. Πρόκειται για οποιοδήποτε περιστατικό που προκάλεσε σωματική, συναισθηματική ή ψυχολογική βλάβη, συμπεριλαμβανομένης της παραμέλησης στην παιδική ηλικία, της σωματικής επίθεσης, της απώλειας ενός αγαπημένου προσώπου, του σοβαρού τραυματισμού ή μιας φυσικής καταστροφής.
Η έρευνα δείχνει ότι το 51% των ατόμων που διαγιγνώσκονται ως αποθησαυριστές έχουν επίσης μείζονα καταθλιπτική διαταραχή. Η ίδια μελέτη έδειξε ότι το 24% των αποθησαυριστών πάσχουν από κοινωνική φοβία και το 24% εμφανίζουν γενικευμένο άγχος.
Αυτές οι διαταραχές μπορεί να εμφανιστούν ως αποτέλεσμα της αποθησαύρισης και των συνεπειών της ή η αποθησαύριση μπορεί απλώς να συνδέεται με αυτές τις λοιπές ψυχιατρικές διαταραχές.
Κατηγορίες του Hoarding
Ο τρόπος με τον οποίο το αποθησαύρισμα επηρεάζει την ασφάλεια και την υγιεινή του ατόμου εξαρτάται από το τι αποθησαυρίζει. Οι κυριότεροι τύποι αποθησαυρισμού είναι οι εξής:
Αποθησαυρισμός αντικειμένων: Αυτός είναι ο πιο συνηθισμένος τύπος αποθησαυρισμού. Αφορά τη συσσώρευση αντικειμένων που δεν είναι πλέον χρήσιμα, όπως άδεια δοχεία, σκουπίδια, παλιά ή ληγμένα τρόφιμα και ρούχα που δεν μπορούν να φορεθούν.
Αποθησαυρισμός ζώων: Αυτός ο τύπος αποθησαυρισμού χαρακτηρίζεται από τη συλλογή κατοικίδιων ζώων. Οι άνθρωποι που μαζεύουν κατοικίδια ζώα δυσκολεύονται να διαφυλάξουν την υγεία των ζώων τους και δεν μπορούν να τα καθαρίσουν σωστά. Είναι συνηθισμένο φαινόμενο για τους συλλέκτες ζώων να κρατούν νεκρά ζώα στο σπίτι.
Ψυχαναγκαστικά ψώνια: Πρόκειται επίσης για ένα είδος αποθησαυρισμού, όπου κάποιος επικεντρώνεται στην απόκτηση περισσότερων αντικειμένων, ανεξάρτητα από το πόσα πράγματα έχει ήδη. Οι άνθρωποι που ψωνίζουν ψυχαναγκαστικά αγοράζουν συνεχώς πράγματα που δεν χρειάζονται και δυσκολεύονται να ξεφορτωθούν τα πράγματα που έχουν ήδη αγοράσει.
Κατηγορίες αντικειμένων που οι άνθρωποι μπορεί να συσσωρεύουν
Μερικοί άνθρωποι με διαταραχή αποθησαυρισμού θα συσσωρεύουν μια σειρά από αντικείμενα, ενώ άλλοι μπορεί να συσσωρεύουν μόνο συγκεκριμένα είδη αντικειμένων.
Τα αντικείμενα που συχνά αποθησαυρίζονται είναι μεταξύ άλλων τα εξής:
- Εφημερίδες και περιοδικά
- Βιβλία
- Ρούχα
- Φυλλάδια και επιστολές, ακόμη και ανεπιθύμητη αλληλογραφία
- Λογαριασμοί και αποδείξεις
- Δοχεία, όπως πλαστικές σακούλες και χαρτοκιβώτια
- Προϊόντα οικιακής χρήσης
Θεραπεία
Οι επιστήμονες εξακολουθούν να μελετούν τις καλύτερες θεραπείες για τη διαταραχή της αποθησαύρισης. Χρειάζονται περισσότερες τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες μελέτες για να καθοριστεί η καλύτερη δυνατή προσέγγιση. Ωστόσο, έχει καταγραφεί σημαντική επιτυχία με τις ακόλουθες θεραπείες για τη διαταραχή της αποθησαύρισης:
- Ομαδική θεραπεία: Οι αυστηρά δομημένες προσωπικές ομάδες υποστήριξης μπορούν να δώσουν στους ανθρώπους τα κίνητρα που χρειάζονται για να αναγνωρίσουν και να αλλάξουν τις συνήθειές τους να συσσωρεύουν.
- Γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Αυτή η θεραπεία αφορά τον εντοπισμό και την αλλαγή των αρνητικών μοτίβων σκέψης και συμπεριφορών του ατόμου. Θα μπορούσε να βοηθήσει στην αποθησαύριση βελτιώνοντας τις υποκείμενες καταστάσεις που συμβάλλουν στην εμμονική συλλογή, όπως το άγχος και η κατάθλιψη.
- Φάρμακα: Τα φάρμακα δεν έχει διαπιστωθεί γενικά ότι είναι αποτελεσματικά στη θεραπεία της αποθησαύρισης.
Η αποθησαύριση είναι μια σημαντική διαταραχή της ποιότητας ζωής ενός ατόμου. Μπορεί επίσης να επηρεάσει την ασφάλεια και την υγεία του, καθώς και την ευημερία των μελών της οικογένειάς του εντός του νοικοκυριού.
Διατηρώντας τη συναισθηματική κατανόηση όταν βοηθάτε κάποιον με διαταραχή αποθησαυρισμού μπορείτε να διασφαλίσετε την αξιοπρέπειά του, ενώ παράλληλα βελτιώνετε τις πιθανότητες θετικής έκβασης της θεραπείας του.