H ξηροφθαλμία εμφανίζεται όταν τα μάτια ενυδατώνονται ανεπαρκώς είτε γιατί δεν παράγονται αρκετά δάκρυα είτε λόγω διαταραχής της χημικής σύνθεσης των δακρύων με αποτέλεσμα τα δάκρυα που παράγονται να είναι «κακής ποιότητας».
Κάθε φορά που ανοιγοκλείνουμε τα βλέφαρα, μια μικρή ποσότητα δακρύων απλώνεται στην επιφάνεια του ματιού, την κρατά λεία και καθαρή και συμβάλει στην καλή όραση.
Η ξηροφθαλμία μπορεί να είναι παροδική ή χρόνια. Ο ασθενής με ξηροφθαλμία μπορεί να έχει κόκκινα μάτια, να νιώθει τσιμπήματα και να έχει την αίσθηση ότι ένα ξένο σώμα βρίσκεται κάτω από τα βλέφαρα.
Η ξηροφθαλμία που έχει παραμεληθεί ή έχει μείνει δίχως θεραπεία μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες επιπλοκές, από διπλωπία (το να βλέπει κανείς διπλά) μέχρι επικίνδυνες λοιμώξεις του οφθαλμού.
Ορισμένοι άνθρωποι ανακουφίζονται από τα ενοχλητικά συμπτώματα της ξηροφθαλμίας με εμπειρικές συνταγές και γιατροσόφια ή με αγωγές που λαμβάνουν από μόνοι τους χωρίς την συνταγογράφηση από οφθαλμίατρο.
Είναι για παράδειγμα πολύ σύνηθες κάποιος να αγοράζει από μόνος του οφθαλμικές σταγόνες.
Παρόλα αυτά, ακόμα και αν όλες αυτές οι μέθοδοι είναι αποτελεσματικές, είναι πολύ σημαντικό να διαγνώσει κανείς και να κατανοήσει τα πραγματικά αίτια που οδηγούν σε ξηροφθαλμία και να τα αντιμετωπίσει.
Παρακάτω αναφέρονται 15 συνηθισμένες αιτίες εμφάνισης χρόνιας ξηροφθαλμίας:
- Γήρανση
Παρόλο που ο καθένας μπορεί να έχει ξηροφθαλμία, αυτή η κατάσταση γίνεται πιο συχνή όσο κανείς μεγαλώνει. Η ξηροφθαλμία τείνει να επηρεάζει άτομα ηλικίας άνω των 50 ετών, επειδή η παραγωγή δακρύων μειώνεται με την ηλικία.
Αυτός ο τύπος ξηροφθαλμίας δεν μπορεί να προληφθεί, αλλά η χρήση τεχνητών δακρύων σε τακτική βάση μπορεί να προσφέρει επιπλέον λίπανση για τα μάτια και αποτελεσματική ανακούφιση από την ξηρότητα.
- Φάρμακα
Τα δάκρυα αποτελούνται από λιπίδια, νερό και βλέννα. Ορισμένα φάρμακα, ωστόσο, μπορούν να μειώσουν την παραγωγή βλέννας και να συμβάλουν στη χρόνια ξηροφθαλμία.
Σε αυτήν την κατηγορία φαρμάκων ανήκουν τα αντιισταμινικά, τα αντικαταθλιπτικά, τα διουρητικά και οι β-αναστολείς που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της υπέρτασης.
Εάν κανείς λαμβάνει κάποια θεραπευτική αγωγή και εμφανίζει ξηροφθαλμία, πρέπει να απευθυνθεί στο γιατρό του ο οποίος ενδέχεται είτε να επιλέξει ένα εναλλακτικό φάρμακο είτε να μειώσει τη δόση αυτού που χορηγείται.
Μπορεί δε να προτείνει και τη χρήση τεχνητών δακρύων παράλληλα με την αγωγή που πιθανά προκαλεί το πρόβλημα.
- Χρήση υπολογιστή
Πολλοί άνθρωποι που χρησιμοποιούν για πολλές ώρες ηλεκτρονικό υπολογιστή, είτε για λόγους εργασίας, είτε για ψυχαγωγικούς λόγους εμφανίζουν προβλήματα με τα μάτια τους και πονοκεφάλους τάσεις.
Παράλληλα, η πολύωρη χρήση υπολογιστή μπορεί να επηρεάσει και την παραγωγή δακρύων και να οδηγήσει σε ξηροφθαλμία.
Αυτό συνήθως συμβαίνει διότι όσοι κάθονται πολλές ώρες μπροστά την οθόνη του υπολογιστή έχουν την τάση να ανοιγοκλείνουν τα μάτια με βραδύτερο ρυθμό από ό,τι το κάνουν φυσιολογικά.
Ως αποτέλεσμα, τα δάκρυα που επικαλύπτουν τον κερατοειδή με το ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων, εξατμίζονται πιο γρήγορα.
Η παρεμπόδιση της ξηροφθαλμίας για όσους εργάζονται σε ηλεκτρονικό υπολογιστή μπορεί να επιτευχθεί με το συχνότερο ανοιγοκλείσιμο των ματιών που έχει ως αποτέλεσμα την καλύτερη λίπανσή τους και την αποφυγή της ξηρότητας και των ενοχλήσεων.
Εάν ακόμα και σε αυτήν την περίπτωση η ξηροφθαλμία επιμένει, συστήνεται η χρήση τεχνητών δακρύων τiς ώρες εργασίας μπροστά στον υπολογιστή.
Επιπροσθέτως, ο εργαζόμενος πρέπει να ξεκουράζει τα μάτια κάνοντας ένα διάλλειμα και απομακρύνοντας το βλέμμα από την οθόνη πού και πού.
Αν κάθε 20 λεπτά ο εργαζόμενος κοιτάει αλλού και ανοιγοκλείνει συχνά τα μάτια, μπορεί να επιτευχθεί πολύ θετικό αποτέλεσμα ως προς την ύγρανσή τους.
- Χειρουργική επέμβαση με λέιζερ
Ορισμένοι ασθενείς που έχουν ιστορικό επέμβασης λέιζερ στα μάτια για διόρθωση μυωπίας, υπερμετρωπίας και αστιγματισμού, εμφανίζουν ξηροφθαλμία.
Τα ξηροφθαλμικά συμπτώματα μετά από την επέμβαση εμφανίζονται γιατί κατά τη διάρκεια τις επέμβασης κόβονται τα νεύρα του κερατοειδή και κατά συνέπεια, υπάρχει μια αναμενόμενη μείωση της αισθητικότητας του , κάτι που οδηγεί σε μειωμένη παραγωγή δακρύων.
Tα ξηροφθαλμικά συμπτώματα εξαφανίζονται σταδιακά μέσα σε λίγες εβδομάδες (σπάνια περισσότερο), καθώς επουλώνονται τα κομμένα νεύρα του κερατοειδή .
Μέχρι να ολοκληρωθεί η επούλωση των νεύρων και να θεραπευτούν τα μάτια, συστήνεται η αναπλήρωση των δακρύων με τεχνητά δάκρυα-λιπαντικά. Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία τεχνητών δακρύων και ο ασθενής μπορεί να δοκιμάσει διάφορα σκευάσματα έτσι ώστε να επιλέξει αυτό που θα του προσφέρει την μεγαλύτερη άνεση και ανακούφιση.
- Εμμηνόπαυση
Οι ορμόνες μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ξηροφθαλμία. Μερικές γυναίκες εμφανίζουν τα συμπτώματα ξηροφθαλμίας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, της εμμηνόπαυσης, ή κατά τη χρήση αντισυλληπτικών χαπιών.
Οι ορμόνες διεγείρουν την παραγωγή δακρύων, επομένως μια διαταραχή της ισορροπίας τους μπορεί να την μειώσει.
- Ανεπάρκεια βιταμίνης Α
Η βιταμίνη Α προάγει την υγεία των ματιών. Τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνη Α είναι τα αυγά, τα καρότα, τα ψάρια, το σπανάκι, το μπρόκολο και οι πιπεριές.
Μια διατροφή χαμηλή σε τρόφιμα που περιέχουν αυτή τη βιταμίνη μπορεί να οδηγήσει σε ξηροφθαλμία και άλλες διαταραχές της όρασης, όπως η νυχτερινή τύφλωση (νυκταλωπία).
Η διάγνωση της ανεπάρκειας της βιταμίνης Α μπορεί να γίνει με μία εξέταση αίματος. Από τον γιατρό μπορεί να προταθεί η χρήση οφθαλμικών σταγόνων που περιέχουν βιταμίνη Α.
- Έκθεση στον άνεμο
Τα κρύα κλίματα και η έκθεση σε ισχυρούς ανέμους μπορεί να προκαλέσουν την πολύ γρήγορη εξάτμιση των δακρύων με αποτέλεσμα τη χρόνια ξηρότητα.
Η προστασία των ματιών μπορεί να επιτευχθεί με λιπαντικές οφθαλμικές σταγόνες και γυαλιά ηλίου που τυλίγονται γύρω από το κεφάλι.
- Σύνδρομο Sjögren
Το σύνδρομο Sjögren είναι ένα αυτοάνοσο νόσημα, που πλήττει τους αδένες που παράγουν τα υγρά του σώματος (εξωκρινείς αδένες). Οι αδένες που προσβάλλονται πρώτοι, είναι αυτοί που παράγουν δάκρυα (δακρυϊκοί) και σάλιο (σιελογόνοι). Τα κύρια συμπτώματα είναι η ξηροφθαλμία και η ξηροστομία.
Σε κάποιες περιπτώσεις προσβάλλονται αδένες και σε άλλα σημεία του σώματος, όπως αυτοί των αρθρώσεων, του κόλπου και του δέρματος.
Μία πρώτη αντιμετώπιση έχει να κάνει με τη μείωση της φλεγμονής στα μάτια με οπτικές σταγόνες κυκλοσπορίνης και lifitegrast.
Όταν τα συμπτώματα δεν υποχωρούν με τις σταγόνες ο γιατρός μπορεί να προχωρήσει σε μια μικρή επέμβαση που σφραγίζει τα σωληνάρια που παροχετεύουν τα δάκρυα από τα μάτια βελτιώνοντας σε κάποιο βαθμό την ξηροφθαλμία.
- Άλλα αυτοάνοσα νοσήματα
Ορισμένα αυτοάνοσα νοσήματα, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, το σύνδρομο Sjogren, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και το ουλώδες πεμφιγοειδές μπορούν να προκαλέσουν μειωμένη ή ανεπαρκή παραγωγή δακρύων.
Πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση είναι η διάγνωση και η θεραπευτική αντιμετώπιση του υποκείμενου νοσήματος συνήθως με ανοσοκατασταλτικά ή κορτικοστεροειδή.
- Βλεφαρίτιδα
Η βλεφαρίτιδα είναι μια σχετικά κοινή φλεγμονώδης κατάσταση που επηρεάζει το άκρο του βλεφάρου.
Μπορεί να επηρεάσει τις ρίζες των βλεφαρίδων ή την περιοχή ακριβώς πίσω από αυτές.
Στην «οπίσθια βλεφαρίτιδα», οι μικροσκοπικοί μεϊβομιανοί αδένες που εκκρίνουν μια ελαιώδη ουσία που βοηθά στη δημιουργία των δακρύων φράσουν και έτσι προκαλείται μια κρεμώδης απέκκριση πίσω από τις βλεφαρίδες.
Η καλή υγιεινή των βλεφάρων είναι απαραίτητη και θα πρέπει να πραγματοποιείται πρωί και βράδυ για τις πρώτες 2-3 εβδομάδες και στη συνέχεια τουλάχιστον μία φορά κάθε μέρα επ’ αόριστον για να κρατηθεί η φλεγμονή υπό έλεγχο.
Υπάρχουν 4 βήματα που απαιτούνται για την αποτελεσματική υγιεινή των βλεφάρων. Το μασάζ, η εφαρμογή θερμότητας, η καθαριότητα και σε ορισμένες σοβαρές περιπτώσεις η χρήση αντιβίωσης.
Τα τεχνητά δάκρυα μπορεί να ανακουφίσουν τον ερεθισμό, ακόμα και όταν τα μάτια δακρύζουν.
- Αλλεργίες
Οι αλλεργίες μπορούν επίσης να προκαλέσουν χρόνια ξηροφθαλμία. Τα μάτια μπορεί να φαγουρίζουν και να είναι κόκκινα.
Ένα αντιισταμινικό μπορεί να καταπολεμήσει την αλλεργία, αν και αυτά τα φάρμακα μπορούν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα της ξηροφθαλμίας.
Εάν υπάρχουν μόνο συμπτώματα των ματιών από την αλλεργία, ο γιατρός μπορεί να προτείνει αντιισταμινικές οφθαλμικές σταγόνες.
- Ήπια αφυδάτωση
Μερικές φορές, η ξηροφθαλμία είναι το αποτέλεσμα αφυδάτωσης ή μη κατανάλωσης αρκετών υγρών.
Άλλα συμπτώματα της αφυδάτωσης είναι τα σκούρα ούρα, η έλλειψη ενέργειας, η ζάλη, ο γρήγορος καρδιακός ρυθμός και μη ούρηση.
Η αύξηση της πρόσληψης υγρών και η κατανάλωση περισσότερου νερού μπορεί να βελτιώσει την ήπια αφυδάτωση και να καταπραΰνει τη χρόνια ξηροφθαλμία.
- Χαμηλή υγρασία
Ο ξηρός αέρας συμβάλλει επίσης στην ξηροφθαλμία.
Αυτό μπορεί να συμβεί εάν το σπίτι έχει χαμηλή υγρασία (χρήση ηλεκτρικών σωμάτων με αντιστάσεις για θέρμανση) ή εάν κανείς κοιμάται ή εργάζεται δίπλα σε αεραγωγό.
Η μετακίνηση του κρεβατιού ή του γραφείου έτσι ώστε ο αέρας να μην φυσάει απευθείας στα μάτια μπορεί να βελτιώσει τα συμπτώματα. Ενδέχεται επίσης να χρειάζεται η χρήση υγραντήρα για να υγραίνεται ο αέρας και να αποτρέπεται η εξάτμιση των δακρύων.
- Καπνός
Το ενεργητικό ή το παθητικό κάπνισμα μπορούν να οδηγήσουν στην εμφάνιση ξηροφθαλμίας. Γενικά πρέπει να αποφεύγονται οι χώροι με πολύ καπνό, ενώ οι καπνιστές, απλά πρέπει να διακόψουν το κάπνισμα.
- Φακοί επαφής
Η μακροχρόνια χρήση φακών επαφής είναι ένας άλλος παράγοντας κινδύνου για χρόνια ξηροφθαλμία.
Αυτό συμβαίνει επειδή ορισμένοι φακοί εμποδίζουν το οξυγόνο στον κερατοειδή.
Η διαπερατότητα οξυγόνου για κάθε φακό μειώνεται συνεχώς με την πάροδο του χρόνου και όταν ο καθορισμένος χρόνος χρήσης έχει περάσει, οι μικροσκοπικές δομές στον φακό που μεταφέρουν οξυγόνο διασπώνται και δεν μπορούν να παραδώσουν επαρκή ποσότητα οξυγόνου.
Αυτό οδηγεί σε κόκκινα, ερεθισμένα μάτια, αίσθημα καψίματος και πιθανώς σοβαρές μακροπρόθεσμες επιπλοκές.
Κάποιες πρόσθετες αιτίες ξηροφθαλμίας είναι οι εξής:
- Ο διαβήτης, η δυσλειτουργία του θυροειδούς και η νόσος του Πάρκινσον
- Η κερατοεπιπεφυκίτιδα του ανώτερου σκληροκερατοειδικού ορίου (superior limbic keratoconjunctivitis)
- Η αντίδραση μοσχεύματος έναντι ξενιστή
- Η χάλαση του επιπεφυκότα
- Η ροδόχρους ακμή
- Το εντρόπιο, όταν δηλαδή τα βλέφαρα στρέφονται προς τα μέσα και οι βλεφαρίδες ερεθίζουν τον κερατοειδή
- Το εκτρόπιο, όταν δηλαδή τα βλέφαρα στρέφονται προς τα έξω
Συμβουλές για ανακούφιση
Η θεραπεία της ξηροφθαλμίας εξαρτάται από την αιτία. Σε γενικές γραμμές, μπορεί να βοηθήσει η αποφυγή:
- Του καπνίσματος και του παθητικού καπνίσματος
- Των ξηρών χώρων και περιβαλλόντων
- Των σεσουάρ και των ανεμιστήρων που φυσούν απευθείας στο πρόσωπο
Για περαιτέρω ανακούφιση βοηθούν τα εξής:
- Η χρήση οφθαλμικών σταγόνων
- Η χρήση υγραντήρα
- Το διάλλειμα από την οθόνη του υπολογιστή
- Η χρήση γυαλιών για προστασία από ισχυρούς ανέμους
- Η χρήση φακών επαφής που προορίζονται για άτομα με ξηροφθαλμία
- Η λήψη συνταγογραφούμενων φαρμάκων, ανάλογα με την αιτία της ξηρότητας
Σύμφωνα με έρευνα του 2019,τα συμπληρώματα ωμέγα-3 λιπαρών οξέων μπορούν επίσης να βοηθήσουν στη βελτίωση των συμπτωμάτων της ξηροφθαλμίας.
Επιπλέον, μια μελέτη του 2020 διαπίστωσε ότι τα τεχνητά δάκρυα που περιέχουν τρεχαλόζη (σάκχαρο) και έλαιο λιναρόσπορου μπορεί να είναι αποτελεσματικά για τη θεραπεία της ξηροφθαλμίας.
Απαιτούνται περισσότερες μελέτες σχετικά με αυτή τη θεραπεία.
Εν κατακλείδι
Ένα από τα πρώτα βήματα για την ανακούφιση της χρόνιας ξηροφθαλμίας είναι η κατανόηση του τι προκαλεί τα συμπτώματά.
Η χρήση ειδικών οφθαλμικών σταγόνων και κάποιες απλές αλλαγές στην καθημερινότητα μπορούν να εξασφαλίσουν την καλή λίπανση των ματιών.
Έτσι κατά κύριο λόγο μειώνεται δραστικά ο κίνδυνος παρουσίας επιπλοκών της ξηροφθαλμίας.
