Στο πλαίσιο της διαταραχής που είναι γνωστή ως ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ή ΙΨΔ, υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι εμμονών και καταναγκασμών. Ωστόσο, τα περισσότερα από αυτά μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τέσσερις κατηγορίες: έλεγχος, τάξη και συμμετρία, ρύπανση και μόλυνση, και σκέψεις ταμπού.
Τα σημάδια της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μια συχνή, μακροπρόθεσμη διαταραχή της ψυχικής υγείας που ενέχει ενοχλητικές, ανεπιθύμητες εμμονές και καταναγκασμούς.
Οι εμμονές αφορούν σκέψεις, έγνοιες, παρορμήσεις, ανησυχίες ή νοητικές εικόνες που είναι επίμονες, ενοχλητικές και παρεμβατικές.
Οι ψυχαναγκασμοί αναφέρονται σε συμπεριφορές ή τελετουργίες που οι άνθρωποι αισθάνονται ότι ωθούνται να επαναλαμβάνουν ξανά και ξανά. Συνήθως, οι άνθρωποι συμμετέχουν σε ψυχαναγκαστικές πράξεις για να μειώσουν το άγχος ή την αγωνία τους.
Τα συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής
Σύμφωνα με το “Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, 5η έκδοση” (DSM-5), κάποιος ανταποκρίνεται στα διαγνωστικά κριτήρια της ΙΨΔ εάν:
- Έχει τουλάχιστον μία εμμονή ή καταναγκασμό που είναι χρονοβόρος, προκαλεί σημαντική συναισθηματική δυσφορία και παρεμβαίνει στην καθημερινή του λειτουργία.
- Αισθάνεται αδύναμος να καταστείλει την παρόρμηση να σκεφτεί τις εμμονές του ή να προβεί στον καταναγκασμό του.
- Οι εμμονές και/ή οι καταναγκασμοί του δεν οφείλονται πρωτίστως σε κάποια άλλη πάθηση, όπως η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή (GAD) ή μια διατροφική διαταραχή.
Ορισμένα άτομα με ΙΨΔ δεν γνωρίζουν ότι οι εμμονές τους είναι υπέρμετρες. Άλλοι γνωρίζουν ότι οι ανησυχίες ή οι παρορμήσεις τους δεν στηρίζονται στην πραγματικότητα, αλλά εξακολουθούν να αισθάνονται ανίκανοι να τις ελέγξουν.
Οι 4 τύποι ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής
Δεν υπάρχει ένας μόνο επίσημος τρόπος να διαχωριστεί η ΙΨΔ σε υποκατηγορίες. Ωστόσο, πολλοί ερευνητές συμφωνούν ότι υπάρχουν ορισμένα κοινά ζητήματα και ομάδες συμπτωμάτων μεταξύ των ατόμων που πάσχουν από ΙΨΔ.
Έλεγχος
Ένα από τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα της ΙΨΔ είναι ο ψυχαναγκαστικός έλεγχος. Τα άτομα με “ΙΨΔ ελέγχου” μπορεί να ελέγχουν υπερβολικά τα ακόλουθα πράγματα:
- Αν οι συσκευές τους είναι απενεργοποιημένες.
- Αν οι πόρτες και τα παράθυρά τους είναι κλειδωμένα.
- Αν δεν έχουν χάσει, καταστρέψει ή χάσει κάτι σημαντικό.
Οι τελετουργίες ελέγχου μπορεί επίσης να σχετίζονται με υπερβολικές αμφιβολίες, άγχος και φόβο απώλειας του ελέγχου. Συχνά υπάρχει ο φόβος μήπως προκληθεί εκούσια ή ακούσια κάτι κακό. Για παράδειγμα, κάποιος με ΙΨΔ ενδέχεται να μην είναι σε θέση να βγει από το σπίτι για πάνω από μία ώρα λόγω του ότι ελέγχει επανειλημμένα ότι η κουζίνα είναι σβηστή προκειμένου να αποτρέψει μια πυρκαγιά.
Τάξη και συμμετρία
Πολλά άτομα με ΙΨΔ βιώνουν εμμονές και καταναγκασμούς που σχετίζονται με την τάξη, τη συμμετρία, την τακτοποίηση και την καταμέτρηση. Οι καταναγκαστικές τελετουργίες που σχετίζονται με τη συμμετρία μπορεί να αφορούν τα παρακάτω:
- Να βάζουν τα πράγματα σε σειρά ξανά και ξανά.
- Να αναδιατάσσουν διαρκώς τα έπιπλα για να φαίνονται “ακριβώς στη θέση τους” (παράλληλα με το πάτωμα ή τον τοίχο, σε ορθές γωνίες κτλ)
- Επαναλαμβανόμενη καταμέτρηση αντικειμένων για να διασφαλιστεί ότι είναι χωρισμένα σε ισάριθμες ομάδες
Κάποιος που έχει μια παράλογη ροπή προς την τάξη μπορεί επίσης να ασχολείται υπερβολικά με τις αναλογίες του σώματός του ή/και τις συνήθειες της περιποίησής του, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε διαταραγμένη διατροφή και κακή εικόνα για τον εαυτό του. Άλλοι αισθάνονται υποχρεωμένοι να εκτελούν υπερβολικές τελετουργίες προγραμματισμού, σχεδιασμού, διαχείρισης χρόνου και οργάνωσης.
Μόλυνση (μικροβιοφοβία κλπ)
Ο φόβος της μόλυνσης είναι ένα από τα πιο κοινά εμμονικά ζητήματα μεταξύ των ανθρώπων με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Τα άτομα που φοβούνται τα μικρόβια και/ή τη μόλυνση μπορεί:
- να καθαρίζουν τις επιφάνειες ξανά και ξανά
- να πλένουν τα χέρια τους ψυχαναγκαστικά
- να ανησυχούν υπερβολικά για τα συστατικά των τροφίμων ή των οικιακών προϊόντων
- να αποφεύγουν να αγγίξουν πράγματα που έχουν αγγίξει άλλοι
Ορισμένα άτομα με ΙΨΔ βιώνουν επίσης φόβο για συναισθηματική μόλυνση. Κάποιος που φοβάται τη συναισθηματική μόλυνση μπορεί να κάνει τα πάντα για να αποφύγει ανθρώπους, τόπους ή διάφορα θέματα που θεωρεί “ανήθικα” ή “βρώμικα “.
Αναστοχασμοί ή επίμονες σκέψεις
Ο αναστοχασμός αφορά εμμονικές, παρεμβατικές και ανεπιθύμητες σκέψεις γύρω από ένα συγκεκριμένο θέμα. Ο αναστοχασμός συχνά περιλαμβάνει θέματα ταμπού ή απαγορευμένα θέματα, όπως η σεξουαλικότητα, η βία ή η θρησκεία.
Οι ενοχλητικές σκέψεις μπορεί να λάβουν πολλές μορφές. Ορισμένες από αυτές είναι:
- Αναστοχασμός σχετικά με τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό
- Να αμφισβητούν συνεχώς τη θρησκευτική τους ταυτότητα
- Να ανησυχούν συνεχώς ότι θα απατήσουν τον σύντροφό τους
- Να ανησυχούν ότι θα βλάψουν τον εαυτό τους ή κάποιον άλλο
- Να ανησυχούν ότι μπορεί να γίνουν σεξουαλικά επιθετικοί, ακόμη και αν δεν υπάρχουν αποδείξεις
- Άλλοι βιώνουν παρεμβατικές, παραστατικές σεξουαλικές ή βίαιες νοητικές εικόνες που θεωρούν ακατάλληλες ή ενοχλητικές.
Συχνά, η αναστοχαστική σκέψη σχετίζεται με μια υποβόσκουσα εμμονή με την ενοχή και την υπερβολική ευθύνη για την πρόκληση βλάβης. Τα άτομα που βιώνουν ενοχλητικές σκέψεις μπορεί να εκτελούν καταναγκαστικές τελετουργίες σε μια προσπάθεια να “εξουδετερώσουν” την αντιλαμβανόμενη απειλή.
Για παράδειγμα, κάποιος που έχει απαγορευμένες σκέψεις γύρω από τη θρησκεία ή τη βλασφημία μπορεί να προσεύχεται υπερβολικά για να προστατεύσει πνευματικά τον εαυτό του ή τους άλλους. Κάποιος άλλος μπορεί να μετράει, να χτυπάει ή να επαναλαμβάνει συγκεκριμένες κινήσεις ή φράσεις επειδή πιστεύει ότι έτσι θα σώσει κάποιον που αγαπάει από το κακό.
Άλλες υποκατηγορίες ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής
Οι ερευνητές έχουν εντοπίσει αρκετούς άλλους πιθανούς υποτύπους της ΙΨΔ, μεταξύ των οποίων:
- Σωματικές εμμονές: Για παράδειγμα, κάποιος με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή που βιώνει σωματικές εμμονές μπορεί να εστιάζει υπερβολικά στον τρόπο με τον οποίο αναπνέει ή καταπίνει ή να παρακολουθεί τον εαυτό του για ενδείξεις ασθένειας.
- Καθαρή ΙΨΔ: Ορισμένοι ερευνητές αναφέρονται στην ΙΨΔ που περιλαμβάνει μόνο εμμονές που βασίζονται στη σκέψη, χωρίς συμπεριφορικό ή ψυχαναγκαστικό στοιχείο, ως “καθαρή ΙΨΔ “.
- ΙΨΔ με εμμονική βραδύτητα: Ορισμένα άτομα με ΙΨΔ είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στην τελειομανία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο φόβος τους για αποτυχία μπορεί να τους οδηγήσει στο να αφιερώνουν υπερβολικό χρόνο για να ολοκληρώσουν μια εργασία, ώστε να διασφαλίσουν ότι θα γίνει ” απολύτως σωστά “.
ΙΨΔ και συννοσηρότητα
Είναι σύνηθες τα άτομα με ΙΨΔ να έχουν περισσότερες από μία παθήσεις ψυχικής υγείας. Μια πρόσφατη ανασκόπηση και μετα-ανάλυση διαπίστωσε ότι το 69% των ατόμων με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είχαν τουλάχιστον μία άλλη ψυχική ασθένεια κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Σχετικές καταστάσεις
Στο DSM-5, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εμφανίζεται στην κατηγορία “ιδεοψυχαναγκαστικές και συναφείς διαταραχές “:
Διαταραχή συσσώρευσης: Η διαταραχή συσσώρευσης μπορεί επίσης να διαγνωστεί και να αντιμετωπιστεί ως ξεχωριστή διαταραχή ψυχικής υγείας. Τα άτομα με διαταραχή συσσώρευσης έχουν εξαιρετικά μεγάλη δυσκολία να απορρίψουν αντικείμενα και να ελέγξουν την παρόρμησή τους να συλλέγουν αντικείμενα – ακόμη και όταν η συλλογή τους επηρεάζει αρνητικά τις σχέσεις τους, την ασφάλεια, την υγεία ή/και τα οικονομικά τους.
Διαταραχή του τσιμπήματος του δέρματος: Τα άτομα με διαταραχή του τσιμπήματος του δέρματος, επίσης γνωστή ως δερματιλλομανία, τσιμπάνε επίμονα το δέρμα τους. Οι επιβλαβείς επιπτώσεις μπορεί να περιλαμβάνουν δερματικές βλάβες, συναισθηματική δυσφορία και κοινωνική απομόνωση.
Τριχοτιλλομανία: Τα άτομα με τριχοτιλλομανία παρουσιάζουν τριχόπτωση, συναισθηματική δυσφορία, δυσκολίες με την αυτοεικόνα και κακή αυτοεκτίμηση λόγω μιας επίμονης, ανεξέλεγκτης παρόρμησης να τραβούν ή να βγάζουν τα μαλλιά τους. Μπορεί να τραβούν τρίχες από τα φρύδια, τις βλεφαρίδες, το τριχωτό της κεφαλής ή άλλες τρίχες του σώματος.
Δυσμορφική διαταραχή του σώματος: Η δυσμορφική διαταραχή του σώματος (BDD) περιλαμβάνει μια υπερβολική ενασχόληση με το σώμα και την εμφάνιση του ατόμου. Τα άτομα με BDD συχνά ξοδεύουν πολύ χρόνο, χρήμα και ενέργεια για να βελτιώσουν ή να “διορθώσουν” την εμφάνισή τους.
