Σκέψεις που μοιάζουν να επαναλαμβάνονται συνεχώς στο μυαλό σας. Σκέψεις ότι θα βλάψετε τον εαυτό σας ή τους άλλους. Άγριες, παράλογες σκέψεις που σας κάνουν να αισθάνεστε ότι πρέπει να τις κάνετε πράξη. Όλα αυτά είναι παραδείγματα ανεπιθύμητων σκέψεων.
Η βίωση ανεπιθύμητων σκέψεων οποιουδήποτε είδους μπορεί να είναι μια δυσάρεστη, τρομακτική και οδυνηρή εμπειρία. Εάν εσείς ή ένα αγαπημένο σας πρόσωπο αντιμετωπίζετε ανεπιθύμητες σκέψεις, ίσως αναρωτιέστε τι συμβαίνει και τι σημαίνουν οι σκέψεις αυτές.
Για παράδειγμα, μπορεί να θέλετε να μάθετε αν αυτό που βιώνετε είναι μια παρείσακτη, παρεμβατική ή ενοχλητική σκέψη ή μια παρορμητική/καταναγκαστική σκέψη και ποια είναι η διαφορά μεταξύ τους.
Οι παρεμβατικές σκέψεις και οι παρορμητικές σκέψεις είναι παρόμοιες, αλλά διαφέρουν μεταξύ τους. Συχνά συνδέονται με διαταραχές της ψυχικής υγείας, αλλά όχι πάντα. Το σημαντικό είναι ότι όποιο είδος ανεπιθύμητων σκέψεων και αν βιώνετε, δεν είστε οι μόνοι και υπάρχουν θεραπευτικές επιλογές για εσάς.
Παρεμβατικές σκέψεις
Οι παρεμβατικές σκέψεις είναι οποιεσδήποτε σκέψεις υπεισέρχονται στο μυαλό σας ενάντια στις επιθυμίες σας. Συνήθως το άτομο που τις βιώνει αισθάνεται ότι απλά δεν έχει κανέναν έλεγχο σε αυτό που συμβαίνει και αυτό μπορεί να το νιώθει πραγματικά τρομακτικό και απαίσιο.
Σύμφωνα με ειδικούς οι παρείσακτες σκέψεις μπορούν να περιγραφούν ως ανεπιθύμητες, ακούσιες σκέψεις, εικόνες ή ιδέες που μπορεί να ενοχλήσουν το άτομο που τις βιώνει”. Αυτές οι σκέψεις συχνά εμφανίζονται στο μυαλό απροσδόκητα και μπορεί να είναι επίμονες, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει σημαντικό άγχος.
Αιτίες
Οι ενοχλητικές σκέψεις μπορεί να οφείλονται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες και παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής, όπως η στέρηση ύπνου ή γενικά το αίσθημα της υπερφόρτωσης. Οι ορμονικές αλλαγές μπορεί επίσης να συμβάλουν στην όλη κατάσταση. Ορισμένες φορές συγκεκριμένες υποκείμενες παθήσεις μπορεί να συμβάλλουν σε παρεμβατικές σκέψεις.
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και η διαταραχή μετατραυματικού στρες έχουν ως συμπτώματα τις παρεμβατικές σκέψεις.
Παραδείγματα
Οι ενοχλητικές σκέψεις συνήθως δεν είναι ευθυγραμμισμένες με το πώς βλέπουμε τον εαυτό μας ή ποιες είναι οι αξίες μας. Παραδείγματα ενοχλητικών σκέψεων, σύμφωνα με την Dallas, μπορεί να είναι:
- Να κάνετε τη σκέψη “τι θα γίνει αν κατά λάθος απατήσω αυτό το άτομο και το πληγώσω” όταν είστε σε ραντεβού με κάποιον και τα πράγματα πάνε καλά.
- Να έχετε σκέψεις ή εικόνες βίας που σχετίζονται με μαχαίρια ενώ ασχολείστε με μία απλή καθημερινή εργασία, όπως όταν κόβετε λαχανικά για τη σούπα.
- Αναμνήσεις από κάτι που θέλετε να ξεχάσετε
- Φόβος ότι εσείς ή τα αγαπημένα σας πρόσωπα θα αρρωστήσετε, θα πληγωθείτε ή θα πεθάνετε
- Ανεπιθύμητες σεξουαλικές σκέψεις, συμπεριλαμβανομένων των σκέψεων σεξουαλικής κακοποίησης ή σεξουαλικής επίθεσης σε άλλο άτομο
- Σκέψεις ότι θα βλάψετε ή θα κακοποιήσετε σεξουαλικά ένα παιδί
- Σκέψεις για να προκαλέσετε βλάβη στον εαυτό σας ή να αυτοκτονήσετε
- Σκέψεις ότι θα βλάψετε ή θα σκοτώσετε κάποιον άλλο
- Φόβος ότι θα κάνετε κάτι επικίνδυνο ή παράνομο
- Ανησυχία ότι ξεχάσατε κάτι σημαντικό, όπως να κλείσετε τον φούρνο
Θεραπεία και διαχείριση
Οι ενοχλητικές σκέψεις μπορούν να αντιμετωπιστούν με αλλαγές στον τρόπο ζωής. Εάν μια διαταραχή της ψυχικής υγείας πιθανόν να προκαλεί τα συμπτώματά σας, θα πρέπει να εξετάσετε το ενδεχόμενο θεραπείας.
Είναι επίσης χρήσιμο να προσπαθήσετε να διαχειριστείτε τα αρνητικά συναισθήματα που προκύπτουν όταν βιώνετε μια παρείσακτη σκέψη.
Για παράδειγμα, μπορούμε να εργαστούμε για να κατανοήσουμε ότι το να έχουμε τη σκέψη “τι θα γίνει αν απατήσω αυτό το άτομο και το πληγώσω” δεν σημαίνει τίποτα σχετικά με το κατά πόσο είναι πιθανό να απατήσουμε ένα άτομο και να το πληγώσουμε, και το να έχουμε εικόνες βίας ενώ κόβουμε λαχανικά με ένα μαχαίρι δεν σημαίνει ότι είμαστε βίαιοι ή κακοί άνθρωποι.
Εάν καταστάσεις όπως η ΙΨΔ ή η μετατραυματική διαταραχή συμβάλλουν στις ενοχλητικές σκέψεις σας, η θεραπεία -και ενδεχομένως η φαρμακευτική αγωγή- μπορεί να βοηθήσει πάρα πολύ. Οι κύριες θεραπείες για την ΙΨΔ είναι η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και η θεραπεία έκθεσης και αποτροπής της απόκρισης (ERP). Η θεραπεία μπορεί να συνδυαστεί με αντικαταθλιπτικά, συνήθως με εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης.
Η θεραπεία της μετατραυματικής διαταραχής περιλαμβάνει συνήθως θεραπεία που βοηθά τους ανθρώπους να θεραπευτούν από το τραύμα.
Παρορμητικές σκέψεις
Το να έχετε μια παρορμητική σκέψη είναι σαν να έχετε ένα “γαργαλιστικό” συναίσθημα ότι πρέπει να κάνετε κάτι αμέσως. Οι παρορμητικές σκέψεις είναι ξαφνικές παρορμήσεις ή επιθυμίες να ενεργήσετε χωρίς να σκεφτείτε τις συνέπειες.
Οι παρορμητικές σκέψεις μπορεί να υπάρχουν από μόνες τους, αλλά συχνά οδηγούν σε ανεπιθύμητες συμπεριφορές, όπως η πραγματοποίηση παρορμητικών αγορών ή η επιθετική συμπεριφορά απέναντι στους άλλους.
Αιτίες
Δεν είναι απολύτως σαφές τι προκαλεί τις παρορμητικές σκέψεις, αλλά οι σκέψεις συχνά καθοδηγούνται από “τη δυσκολία εντοπισμού και ρύθμισης των συναισθημάτων και την επιθυμία για άμεση ικανοποίηση”.
Συχνά, ορισμένες καταστάσεις συνδέονται με παρορμητικές σκέψεις, σημειώνει ο Goldberg, όπως η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής (ADHD), η διπολική διαταραχή και η διαταραχή πανικού.
Παραδείγματα
Γενικά, οι παρορμητικές σκέψεις είναι σκέψεις ή παρορμήσεις που εμφανίζονται σχεδόν από το πουθενά και νιώθουμε ότι είναι πέρα από τον έλεγχό μας, οδηγώντας σε δράση, χωρίς σκέψη ή πλήρη εξέταση των συνεπειών.
Τα παραδείγματα παρορμητικών σκέψεων που οδηγούν σε ανεπιθύμητες συμπεριφορές είναι τα εξής
- Να ξοδεύουμε μεγάλα χρηματικά ποσά χωρίς να το έχουμε σχεδιάσει προσεκτικά
- Να πηγαίνουμε σε ένα μη προγραμματισμένο ταξίδι
- Να αλλάζετε την προσωπική σας εμφάνιση από μια απλή παρόρμηση
- Ξαφνικές αγορές: Συχνά χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι οικονομικές επιπτώσεις ή η πραγματική ανάγκη για το αντικείμενο.
- Απότομες αντιδράσεις στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις: Να μιλάτε ή να ενεργείτε χωρίς να σκέφτεστε τον αντίκτυπο ή την καταλληλότητα της απάντησης.
- Επικίνδυνες συμπεριφορές: Συμμετοχή σε δραστηριότητες που θέτουν σε κίνδυνο τον εαυτό σας ή τους άλλους, όπως η απερίσκεπτη οδήγηση ή η κατάχρηση ουσιών.
- Γρήγορη λήψη αποφάσεων: Λήψη σημαντικών αποφάσεων για τη ζωή γρήγορα χωρίς να σταθμίζονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα.
Πώς οι παρεμβατικές σκέψεις διαφέρουν από τις παρορμητικές σκέψεις
Η κατανόηση της διάκρισης μεταξύ των παρεμβατικών και των παρορμητικών σκέψεων είναι θεμελιώδης στο πεδίο της γνωσιακής ψυχολογίας. Η πρωταρχική διαφορά έγκειται στη φύση τους και στον αντίκτυπό τους στη συμπεριφορά του ατόμου.
- Φύση των σκέψεων: Οι παρεμβατικές σκέψεις είναι συνήθως δυσάρεστες και ανεπιθύμητες νοητικές εικόνες ή ιδέες που προκαλούν άγχος, συχνά συγκρουόμενες με τις προσωπικές αξίες του ατόμου. Αντίθετα, οι παρορμητικές σκέψεις είναι αυθόρμητες επιθυμίες ή παρορμήσεις που οδηγούν σε άμεσες ενέργειες, συνήθως χωρίς ιδιαίτερο άγχος.
- Έλεγχος και επίγνωση: Τα άτομα συχνά βρίσκουν δύσκολο να ελέγξουν τις ενοχλητικές σκέψεις και μπορεί να έχουν έντονη επίγνωση αυτών, οδηγώντας σε αυξημένο άγχος και αναστοχασμό. Αντίθετα, οι παρορμητικές σκέψεις μπορεί να οδηγήσουν σε ενέργειες που γίνονται με ελάχιστη αυτογνωσία ή προνοητικότητα και ο έλεγχος που ασκείται συχνά έχει τη μορφή της εκ των υστέρων εκλογίκευσης.
- Επίδραση στη συμπεριφορά: Ενώ οι ενοχλητικές σκέψεις σπάνια οδηγούν σε πραγματικές συμπεριφορές και συνδέονται περισσότερο με εσωτερική δυσφορία, οι παρορμητικές σκέψεις συχνά οδηγούν σε πράξεις, ορισμένες από τις οποίες μπορεί να είναι επικίνδυνες ή επιζήμιες.
Ενώ οι παρορμητικές ή διεισδυτικές σκέψεις μπορεί να υπάρχουν από μόνες τους, συχνά συνδέονται με καταστάσεις ψυχικής υγείας και οι καταστάσεις ψυχικής υγείας με τις οποίες συνδέονται ποικίλλουν. Σε γενικές γραμμές, οι παρεμβατικές σκέψεις προέρχονται περισσότερο από μια κατάσταση αγχώδους τύπου, συμπεριλαμβανομένης, αλλά όχι πάντα συνδεδεμένης με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, τη διαταραχή μετατραυματικού στρες ή τη γενικευμένη αγχώδη διαταραχή. Συνήθως, οι παρορμητικές σκέψεις σχετίζονται περισσότερο με τη ΔΕΠΥ παρά με τις αγχώδεις διαταραχές.
Και οι δύο τύποι σκέψεων είναι ανεπιθύμητοι, αλλά οι παρεμβατικές σκέψεις είναι συνήθως πιο παράλογες και παρέρχονται χωρίς να γίνονται πράξεις. Από την άλλη πλευρά, οι παρορμητικές σκέψεις συχνά οδηγούν σε επιβλαβείς ενέργειες και άμεσες συνέπειες.
