Τα νεφρά είναι το σύστημα διήθησης (φιλτράρισμα) του σώματος.
Αυτά τα όργανα σε μέγεθος γροθιάς, σε σχήμα φασολιού, διαχειρίζονται την ισορροπία υγρών και ηλεκτρολυτών του οργανισμού, φιλτράρουν το αίμα, απομακρύνουν τα απόβλητα και ρυθμίζουν τις ορμόνες.
Παράγουν ούρα για να απομακρύνουν τα απόβλητα από το σώμα.
Ανατομία των νεφρών
Κάθε άνθρωπος έχει δύο νεφρά. Οι νεφροί βρίσκονται εκατέρωθεν της σπονδυλικής στήλης, με την κορυφή κάθε νεφρού να αρχίζει κοντά στο 11ο ή 12ο πλευρό.
Οι νεφροί βρίσκονται ανάμεσα στο διάφραγμα και το έντερο, πιο κοντά στην πίσω πλευρά της κοιλιάς.
Με μέγεθος περίπου όσο μια κλειστή γροθιά, κάθε νεφρός έχει μήκος περίπου 10 έως 12 εκατοστά, πλάτος 5 έως 7 εκατοστά και πάχος 3 έως 5 εκατοστά.
Κάθε νεφρός συνδέεται με την ουροδόχο κύστη μέσω ενός ουρητήρα. Ο ουρητήρας μεταφέρει τα άχρηστα προϊόντα – ούρα – στην ουροδόχο κύστη, όπου αποθηκεύονται μέχρι να εγκαταλείψουν το σώμα μέσω της ουρήθρας.
Μαζί, όλα αυτά τα όργανα αποτελούν το ουροποιητικό σύστημα.
Δομή
Κάθε νεφρός καλύπτεται από ένα παχύ στρώμα συνδετικού ιστού και λίπους που συμβάλλει στη διαμόρφωση και προστασία του οργάνου.
Οι νεφροί τροφοδοτούνται από νεφρικές φλέβες, αρτηρίες και νεύρα. Περίπου το 20% της καρδιακής παροχής του σώματος -ή η ποσότητα αίματος που διοχετεύει η καρδιά κάθε λεπτό- ρέει μέσω των νεφρών όταν το σώμα βρίσκεται σε ηρεμία.
Το αίμα εισέρχεται στους νεφρούς μέσω των νεφρικών αρτηριών που ξεκινούν από την αορτή.
Καθώς το αίμα διέρχεται από τους νεφρούς, τα αγγεία που μεταφέρουν το αίμα γίνονται όλο και μικρότερα, μέχρι να παραδώσουν αίμα στους νεφρώνες.
Κάθε νεφρός περιέχει περίπου 1,3 εκατομμύρια νεφρώνες, οι οποίοι αναλαμβάνουν το έργο του φιλτραρίσματος στα νεφρά.
Μέσα σε κάθε νεφρώνα, υπάρχει μια μικροσκοπική μονάδα διήθησης που αποτελείται από μια εξωτερική κάψουλα – την κάψουλα του Bowman – και ένα δίκτυο μικροσκοπικών τριχοειδών αγγείων που ονομάζεται σπειράματα.
Καθώς το αίμα κινείται μέσω του τριχοειδικού δικτύου ή σπειράματος, τα μεγαλύτερα συστατικά φιλτράρονται από μικροσκοπικές δομές που μοιάζουν με δάχτυλα και το υπόλοιπο αίμα περνάει στην κάψα του Bowman.
Από εκεί, το φιλτραρισμένο αίμα συγκεντρώνεται στην κάψα του Bowman μέχρι να μεταφερθεί σε ένα σύστημα σωληναρίων. Ενώ βρίσκεται στα σωληνάρια, το υγρό και οι διαλυμένες ουσίες θα διαχυθούν μέσω επιπλέον στρωμάτων διήθησης.
Ορισμένα υγρά και διαλυμένες ουσίες θα επαναπορροφηθούν και θα επιστρέψουν στο σώμα μέσω των νεφρικών φλεβών στην κοίλη φλέβα, ενώ άλλα θα απεκκριθούν ως απόβλητα – ούρα – μέσω των ουρητήρων.
Οι ουρητήρες μεταφέρουν τα ούρα στην ουροδόχο κύστη για αποθήκευση μέχρι να αποβληθούν από το σώμα μέσω της ουρήθρας.
Ανατομικές παραλλαγές
Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι νεφροί δεν σχηματίζονται σωστά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, με αποτέλεσμα συγγενείς δυσπλασίες.
- Έκτοπος νεφρός: Οι νεφροί σχηματίζονται αρχικά στη λεκάνη και μετακινούνται προς τα πάνω στη μόνιμη θέση τους καθώς αναπτύσσεται το έμβρυο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι νεφροί δεν μετακινούνται ποτέ στην τελική τους θέση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε απόφραξη της ροής των ούρων και να απαιτηθεί χειρουργική επέμβαση για τη διόρθωσή τους.
- Παθολογική στροφή: Ακριβώς όπως οι νεφροί μπορεί να μην μετακινηθούν ποτέ πλήρως στη σωστή θέση κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης, μπορεί επίσης να μην αποκτήσουν τη σωστή θέση. Η παθολογική στροφή μπορεί να οφείλεται στο ότι οι νεφροί δεν μετακινούνται σωστά στην τελική τους θέση κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης. Αυτό μπορεί επίσης να οδηγήσει σε αποφράξεις που ενδέχεται να απαιτούν χειρουργική αποκατάσταση.
- Νεφρός σε σχήμα πετάλου: Καθώς οι νεφροί μετακινούνται στη μόνιμη θέση τους κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης, μπορεί μερικές φορές να συγχωνευθούν μεταξύ τους, σχηματίζοντας σχήμα πετάλου. Το αποτέλεσμα είναι μία μεγάλη νεφρική μάζα αντί για δύο ξεχωριστούς νεφρούς. Σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν υπάρχουν συμπτώματα που να υποδεικνύουν ότι έχετε συγχωνευμένους νεφρούς, αλλά άλλες φορές μπορεί να προκύψουν πολλά προβλήματα, όπως προβλήματα με πέτρες στα νεφρά ή με την αποχέτευση των ούρων.
- Νεφρική αγενεσία: Ενίοτε, ο ένας ή και οι δύο νεφροί μπορεί να μη σχηματιστούν ποτέ. Ενώ η έλλειψη και των δύο νεφρών είναι θανατηφόρα, ένας μονός νεφρός συνήθως προσαρμόζεται και διευρύνεται για να επιτελέσει τη λειτουργία των δύο.
Λειτουργία
Ο κύριος σκοπός των νεφρών είναι να φιλτράρουν το αίμα και να διατηρούν την ισορροπία των υγρών και των ηλεκτρολυτών στον οργανισμό.
Από κοινού, οι νεφροί σας φιλτράρουν ολόκληρο τον όγκο του αίματος του σώματός σας περίπου 300 φορές την ημέρα.
Οι ηλεκτρολύτες και οι διαλυμένες ουσίες, όπως το νάτριο και το κάλιο, ρυθμίζονται στους νεφρούς και μεταφέρονται σε διάφορα μέρη του σώματος.
Το αίμα φιλτράρεται αρκετές φορές ενώ βρίσκεται στα νεφρά, επιστρέφοντας περίπου το 99% του νερού στο αίμα σας πίσω στο κυκλοφοριακό σύστημα και μετατρέποντας το υπόλοιπο νερό και τυχόν απόβλητα σε ούρα.6
Εκτός από το φιλτράρισμα του αίματος και την απομάκρυνση των αποβλήτων, μία από τις ζωτικές λειτουργίες των νεφρών είναι η διατήρηση του όγκου των υγρών του σώματος.
Οι ηλεκτρολύτες όπως το νάτριο παίζουν ρόλο σε αυτή τη διαδικασία, καθώς και ορμόνες όπως η αντιδιουρητική ορμόνη (ADH), η αλδοστερόνη και η κολπική νατριουρητική ορμόνη.
Οι ηλεκτρολύτες και οι ορμόνες ανταποκρίνονται στις ανάγκες του σώματος για αύξηση ή μείωση του όγκου των υγρών, διατηρώντας σταθερή την αρτηριακή πίεση και τη συνολική ομοιόσταση του σώματος.
Ιατρικές καταστάσεις που συνδέονται με τους νεφρούς
Διάφορες παθήσεις και καταστάσεις μπορούν να επηρεάσουν τη λειτουργία των νεφρών. Ορισμένες είναι γενετικές και άλλες προκύπτουν ως αποτέλεσμα άλλων ασθενειών ή επιλογών του τρόπου ζωής.
Πολυκυστική νόσος των νεφρών: Πρόκειται για μια γενετική μορφή νεφροπάθειας που έχει ως αποτέλεσμα το σχηματισμό κύστεων μέσα στο νεφρό και μπορεί να οδηγήσει σε νεφρική ανεπάρκεια.
Πέτρες στα νεφρά: Πρόκειται για μικρές μάζες που σχηματίζονται από άλατα ή μέταλλα που συσσωρεύονται στα νεφρά σας.
Μπορεί να απομακρυνθούν από το σώμα από μόνες τους ή να απαιτούν πιο επεμβατική αφαίρεση όταν εμποδίζουν τη διέλευση των ούρων.
Οξεία νεφρική ανεπάρκεια: Αυτό συμβαίνει όταν τα νεφρά σταματήσουν ξαφνικά να λειτουργούν. Η οξεία νεφρική ανεπάρκεια ή η οξεία νεφρική βλάβη εμφανίζεται γρήγορα, με τα υγρά και τα απόβλητα να συσσωρεύονται και να προκαλούν έναν καταιγισμό προβλημάτων στον οργανισμό.
Χρόνια νεφρική νόσος: Αυτό είναι το αποτέλεσμα μακροχρόνιας νεφρικής βλάβης που μειώνει σταδιακά τη λειτουργία των νεφρών. Παρόλο που μια κάποια απώλεια λειτουργίας είναι ανεκτή, σοβαρά προβλήματα αναπτύσσονται όταν η νεφρική λειτουργία πέφτει κάτω από το 25%, ενώ απειλητικές για τη ζωή επιπλοκές μπορεί να προκύψουν όταν η λειτουργία του νεφρού πέφτει κάτω από το 10% έως 15%.
Καρκίνος: Διάφοροι καρκίνοι μπορούν να επηρεάσουν τους νεφρούς, συμπεριλαμβανομένου του νεφροκυτταρικού καρκινώματος. Οι αντικαρκινικές θεραπείες, καθώς και άλλα νεφροτοξικά φάρμακα, μπορεί επίσης να βλάψουν την υγεία των νεφρών σας.
Εξετάσεις
Υπάρχουν διάφορες εξετάσεις αίματος, ούρων και απεικονιστικές εξετάσεις που μπορούν να βοηθήσουν τον γιατρό να καθορίσει πόσο καλά λειτουργούν τα νεφρά σας.
Εξετάσεις αίματος: Η εξέταση του ρυθμού σπειραματικής διήθησης (GFR) μέσω αιμοληψίας είναι ο καλύτερος δείκτης για την ικανότητα του σπειράματος να φιλτράρει το αίμα. Οι φυσιολογικοί ρυθμοί GFR είναι 90 έως 120 χιλιοστόλιτρα (ml) ανά λεπτό. Η νεφρική νόσος κλιμακώνεται με βάση το εύρος αυτών των αριθμών, ενώ ένας GFR μικρότερος από 15 ml ανά λεπτό υποδηλώνει νεφρική ανεπάρκεια ή νεφρική νόσο τελικού σταδίου. Άλλες εξετάσεις αίματος που μπορούν να βοηθήσουν στη μέτρηση της νεφρικής λειτουργίας περιλαμβάνουν την κρεατινίνη, το άζωτο ουρίας στο αίμα, την κυστατίνη C και μεταβολικές εξετάσεις που ελέγχουν τα επίπεδα των ηλεκτρολυτών.
Εξετάσεις ούρων: Η εξέταση δείγματος ούρων μπορεί να παρέχει πληροφορίες σχετικά με τη νεφρική λειτουργία. Οι εξετάσεις αυτές αφορούν την ανάλυση των ούρων, τη μέτρηση των επιπέδων πρωτεϊνών και λευκωματίνης και την ωσμωτικότητα.
Απεικονιστικές εξετάσεις: Ορισμένες εξετάσεις μπορούν να βοηθήσουν στην ανίχνευση της λειτουργίας και της νόσου των νεφρών. Αυτές οι εξετάσεις μπορεί να είναι η ακτινογραφία, η αξονική τομογραφία (CT), η πυρηνική απεικόνιση των νεφρών ή το υπερηχογράφημα. Οι απεικονιστικές εξετάσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον προσδιορισμό της ροής του αίματος μέσω των νεφρών ή για την απεικόνιση κύστεων, λίθων ή όγκων.
Θεραπεία
Σε περιπτώσεις σοβαρής νεφρικής βλάβης και απώλειας της λειτουργίας των νεφρών, το σώμα δεν μπορεί πλέον να διατηρήσει την ισορροπία των υγρών και των ηλεκτρολυτών του. Τα τοξικά επίπεδα αποβλήτων μπορεί να προκαλέσουν νευρολογικά ή/και καρδιακά προβλήματα.
Μολονότι μπορείτε να προσπαθήσετε να προλάβετε τους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση νεφρικής νόσου, όπως ο διαβήτης τύπου 2 και η υψηλή αρτηριακή πίεση, η νεφρική ανεπάρκεια απαιτεί πιο εντατική θεραπεία.
Οι θεραπείες ενδέχεται να περιλαμβάνουν φάρμακα ή, σε σοβαρές περιπτώσεις, αιμοκάθαρση.
Η αιμοκάθαρση χρησιμοποιεί μια εξωτερική διαδικασία για το φιλτράρισμα του αίματος στη θέση των νεφρών σας. Η αιμοκάθαρση χρησιμοποιείται συνήθως μέχρι να καταστεί δυνατή η μεταμόσχευση νεφρού.
Οι νεφροί μπορούν να μεταμοσχευθούν από ζωντανούς ή νεκρούς δότες. Οι άρρωστοι νεφροί μερικές φορές παραμένουν στη θέση τους κατά τη μεταμόσχευση, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αφαιρεθούν.
Ο νέος νεφρός -που συχνά προέρχεται από στενό μέλος της οικογένειας στην περίπτωση ζωντανού δότη- στη συνέχεια εμφυτεύεται και συνδέεται με τα αιμοφόρα αγγεία και την ουροδόχο κύστη σας.
Υπάρχουν πολλοί συνηθισμένοι χειρουργικοί κίνδυνοι, καθώς και η πιθανότητα το σώμα σας να απορρίψει το νέο όργανο.
Εάν ένας νεφρός δεν λειτουργεί ή δωρηθεί, είναι δυνατόν να επιβιώσετε με έναν μόνο νεφρό, αλλά αυτό ενέχει κινδύνους και απαιτούνται τακτικές εξετάσεις.
