Οι διοξίνες είναι περιβαλλοντικοί ρύποι, οι οποίοι είναι συχνά επιβλαβείς για την ανθρώπινη υγεία.
Μερικές φορές αποκαλούνται ανθεκτικοί οργανικοί ρύποι (persistent organic pollutants POPs), επειδή χρειάζονται πολλά χρόνια για να διασπαστούν όταν βρεθούν στο περιβάλλον.
Σοβαρά προβλήματα που σχετίζονται με την ανάπτυξη κατά την παιδική ηλικία και την υγεία του αναπαραγωγικού και ανοσοποιητικού συστήματος συνδέονται μερικές φορές με τις διοξίνες.
Ενδέχεται να διαταράξουν τις ορμονικές ισορροπίες και ενοχοποιούνται για την εμφάνιση καρκίνου.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), οι διοξίνες μπορούν να παραμείνουν στον οργανισμό για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω της χημικής αστάθειας και της ικανότητάς τους να απορροφώνται και να αποθηκεύονται στον λιπώδη ιστό.
Πιστεύεται ότι μπορούν να παραμείνουν στον οργανισμό για περίπου 7 έως 11 χρόνια.
Οι διοξίνες εισέρχονται συνήθως στον οργανισμό μετά τη συσσώρευσή τους στην τροφική αλυσίδα, ιδίως στα ζωικά λίπη και στο πόσιμο νερό.
Βρίσκονται παντού στον κόσμο και δεν είναι εύκολο να εξαλειφθούν.
Πολλές χώρες έχουν προσπαθήσει να μειώσουν τη βιομηχανική παραγωγή διοξινών.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν παράγουν ή χρησιμοποιούν πλέον εμπορικά διοξίνες, αλλά είναι δυνατόν να βρεθούν διοξίνες σε άλλα προϊόντα, ιδίως σε ζιζανιοκτόνα.
Τα τελευταία χρόνια, ο Οργανισμός Προστασίας του Περιβάλλοντος των ΗΠΑ (Environmental Protection Agency EPA) έχει εργαστεί για τη δραστική μείωση της χρήσης των διοξινών και της απελευθέρωσής τους στο περιβάλλον.
Παρόλο που τα επίπεδα διοξινών έχουν μειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, οι πρόσφατες εκθέσεις στις ουσίες αυτές σχετίζονται με τα επίπεδα που ελήφθησαν πριν από δεκαετίες και εξακολουθούν να υπάρχουν χαμηλά επίπεδα διοξινών που απαντώνται στη φύση.
Αιτίες
Οι διοξίνες μπορεί να είναι επικίνδυνες για την ανθρώπινη υγεία.
Συνδέονται με καρκίνους, διαταραχές του νευρικού συστήματος και μη καρκινικές παθήσεις όπως ο διαβήτης, η ηπατική νόσος, καρδιακά προβλήματα, γενετικές ανωμαλίες και δερματικά προβλήματα.
Μπορούν να απορροφηθούν στον οργανισμό μέσω της πεπτικής οδού (από τις τροφές που τρώμε) και της αναπνευστικής οδού (από την αναπνοή), καθώς και μέσω του δέρματος και διανέμονται σε όλο το σώμα.
Η επίδρασή τους στον οργανισμό εξαρτάται από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες, όπως
- Πόση ποσότητα εισέρχεται στον οργανισμό
- Τον τρόπο με τον οποίο οι διοξίνες εισέρχονται στον οργανισμό
- Πόση έκθεση υπήρξε
Για παράδειγμα, οι εργαζόμενοι που εκτίθενται σε διοξίνες στην εργασία τους για πολλά χρόνια έχουν αυξημένα ποσοστά καρκίνου.
Η επαγγελματική έκθεση μπορεί να οδηγήσει σε όλους τους τύπους καρκίνου καθώς και σε θνησιμότητα από καρκίνο (θάνατο). Αν και πολύ πιο σπάνια, η περιβαλλοντική έκθεση σε διοξίνες συνδέεται επίσης με ορισμένους τύπους καρκίνου.
Η EPA έχει ταξινομήσει τις διοξίνες ως πιθανές καρκινογόνες ουσίες (χημικές ουσίες που προκαλούν καρκίνο), αλλά δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η περιβαλλοντική έκθεση σε χαμηλά επίπεδα μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο.
Μία διοξίνη, συγκεκριμένα, η 2,3,7,8-τετραχλωροδιβενζο-π-διοξίνη (TCDD), θεωρείται γνωστή καρκινογόνος ουσία, ενώ όλες οι άλλες διοξίνες θεωρούνται πιθανές.
Η βραχυπρόθεσμη έκθεση σε διοξίνες μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μια δερματική πάθηση που ονομάζεται χλωρακμή, η οποία προκαλεί μικρές δερματικές βλάβες και κηλιδώδεις σκουρόχρωμες περιοχές του δέρματος.
Οι ερευνητές έχουν επίσης διαπιστώσει ότι τα αναπτυσσόμενα έμβρυα και τα νεογέννητα είναι τα πιο ευάλωτα στις επιπτώσεις των διοξινών.
Η περιβαλλοντική έκθεση σε διοξίνες έχει συνδεθεί με γενετικές ανωμαλίες και αυξημένα ποσοστά αποβολών (αυτόματη διακοπή της εγκυμοσύνης), γεγονός που έχει αποδειχθεί σε μελέτες σε ζώα.
Οι μελέτες σε ανθρώπους σχετικά με τις επιπτώσεις των περιβαλλοντικών διοξινών είναι περιορισμένες, αλλά έχουν δώσει κάποιες ενδείξεις ότι οι ουσίες που σχετίζονται με τις διοξίνες μπορεί να οδηγήσουν σε αποβολή, θνησιγένεια, πρόωρο τοκετό, προβλήματα ανάπτυξης του εμβρύου και χαμηλό βάρος κατά τη γέννηση.
Άλλες μελέτες για τις διοξίνες δεν έχουν δείξει αυτές τις επιπτώσεις.
Πηγές
Οι πηγές των διοξινών είναι πολλές. Είναι παρούσες παντού και ως μικροσκοπικά σωματίδια που οι άνθρωποι δεν μπορούν να δουν.
- Τρόφιμα
Το μεγαλύτερο μέρος της έκθεσης του κόσμου στις διοξίνες προέρχεται από τα τρόφιμα – κυρίως από ζωικά προϊόντα, όπως τα γαλακτοκομικά, το κρέας και τα θαλασσινά.
Μόλις εισέλθουν στον οργανισμό, διαλύονται στο λίπος και δεν μπορούν να διασπαστούν εύκολα.
- Νερό
Οι διοξίνες μπορούν να εισέλθουν στο πόσιμο νερό. Σύμφωνα με την EPA, αυτό μπορεί να προέλθει από διάφορες πηγές, όπως:
- Αέριες εκπομπές από την αποτέφρωση αποβλήτων και άλλες καύσεις που καταλήγουν σε λίμνες και ταμιευτήρες
- Αποθέσεις από τον αέρα στο έδαφος που καταλήγουν σε επιφανειακά ύδατα που χρησιμοποιούνται για κατανάλωση
- Απορροές στο νερό από χημικές βιομηχανίες
- Ατμοσφαιρικός αέρας
Οι διοξίνες είναι κυρίως αποτέλεσμα βιομηχανικών διαδικασιών.
Απελευθερώνονται στον αέρα μέσω διαφόρων πρακτικών, όπως η αποτέφρωση και η καύση σκουπιδιών.
Μπορούν επίσης να σχηματιστούν από φυσικές πηγές, όπως οι δασικές πυρκαγιές και τα ηφαίστεια.
Η EPA έχει καταγράψει τις διοξίνες ως έναν από τους 30 επικίνδυνους ατμοσφαιρικούς ρύπους που αποτελούν τη μεγαλύτερη απειλή για την υγεία στις αστικές περιοχές.
Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν εκατοντάδες διαφορετικές μορφές, μόνο οι 2,3,7,8-υποκατεστημένες τετρα- έως οκταχλωριωμένες διοξίνες και φουράνια αποτελούν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία.
- Ταμπόν
Ορισμένοι άνθρωποι ανησυχούν για τις διοξίνες στα ταμπόν και σε άλλα προϊόντα υγιεινής για την περίοδο.
Στο παρελθόν, οι κατασκευαστές χρησιμοποιούσαν χλώριο για τη λεύκανση αυτών των προϊόντων, το οποίο μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα διοξινών.
Ωστόσο, οι εταιρείες που κατασκευάζουν αυτά τα προϊόντα δεν χρησιμοποιούν πλέον χλώριο, πράγμα που σημαίνει ότι τα επίπεδα διοξινών στα ταμπόν είναι πολύ χαμηλότερα από ό,τι στο παρελθόν.
- Μπουκάλια νερού
Στο παρελθόν πίστευαν ότι τα πλαστικά μπουκάλια νερού περιείχαν διοξίνες, αλλά οι ειδικοί έχουν πλέον διαλύσει αυτούς τους μύθους.
Ορισμένα πλαστικά μπουκάλια νερού μπορεί, ωστόσο, να περιέχουν δισφαινόλη Α (BPA) ή φθαλικές ενώσεις, οι οποίες έχουν συνδεθεί με άλλα προβλήματα υγείας, μεταξύ των οποίων ορμονικά, ενδοκρινικά προβλήματα και προβλήματα αναπαραγωγής.
Τύποι
Υπάρχουν εκατοντάδες διαφορετικοί τύποι διοξινών, αλλά σύμφωνα με την EPA, οι τρεις κύριες οικογένειες είναι:
- Πολυχλωριωμένες διβενζο-π-διοξίνες (PDD)
- Πολυχλωριωμένα διβενζοφουράνια (PCDF)
- Ορισμένα πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs)
PCDDs
Οι πολυχλωριωμένες διβενζο-π-διοξίνες (που ονομάζονται επίσης PCDDs και CDDs) είναι δηλητηριώδεις ενώσεις.
Εμφανίζονται φυσικά από τα ηφαίστεια και τις δασικές πυρκαγιές και οι άνθρωποι εκτίθενται σε αυτές μέσω του αέρα.
Οι βιομηχανίες μπορούν επίσης να παράγουν PCDDs ως ρύπους και υποπροϊόντα των παραγωγικών διαδικασιών τους.
Είναι απίθανο οι άνθρωποι να εκτεθούν σε υψηλά επίπεδα PCDDs που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία.
Τα υψηλά επίπεδα PCCDs από την επαγγελματική έκθεση μπορούν να οδηγήσουν σε χλωρακμή ( σπάνιες εξάρσεις μαύρων στιγμάτων, κύστεων και οζιδίων) στο πρόσωπο και το άνω μέρος του σώματος.
PCDFs
Όπως και τα PCDD, τα PCDF προκύπτουν ως αποτέλεσμα βιομηχανικών διεργασιών. Τείνουν επίσης να συνυπάρχουν με τα PCDD.
Η έκθεση σε αυτά γίνεται μέσω της εισπνοής και της επαφής με το δέρμα, κυρίως σε βιομηχανικά επαγγέλματα.
PCBs
Τα PCB είναι εξαιρετικά τοξικές βιομηχανικές ενώσεις. Έχουν συνδεθεί με σοβαρούς κινδύνους για την υγεία από την παρατεταμένη ή επαναλαμβανόμενη έκθεση σε μικρές ποσότητες.
Έχουν βρεθεί σε φυτοφάρμακα, ψυκτικά μέσα και λιπαντικά που χρησιμοποιούνται στον ηλεκτρολογικό εξοπλισμό.
Ευτυχώς, η χρήση τους στις Ηνωμένες Πολιτείες σταμάτησε το 1977 λόγω των επιβλαβών επιπτώσεών τους.
Κίνδυνοι
Οι κίνδυνοι για την υγεία από τις διοξίνες συνδέονται με πολλές διαφορετικές καταστάσεις.
Οι παθήσεις που συνδέονται με την έκθεση σε διοξίνες είναι οι εξής:
- Όλοι οι τύποι καρκίνου
- Αναπαραγωγικά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης γονιμότητας και του μειωμένου αριθμού σπερματοζωαρίων
- Αναπτυξιακά προβλήματα και μαθησιακές δυσκολίες
- Γεννητικά ελαττώματα
- Αποβολές
- Καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος (όταν ο οργανισμός δεν μπορεί να καταπολεμήσει τα μικρόβια λόγω μειωμένων λευκών αιμοσφαιρίων ή αντισωμάτων)
- Ενδομητρίωση (η επένδυση της μήτρας αναπτύσσεται εκτός της μήτρας)
- Διαβήτης (αδυναμία ελέγχου των επιπέδων σακχάρου στο αίμα)
- Πνευμονικά προβλήματα
- Δερματικές διαταραχές
- Ισχαιμική καρδιοπάθεια (μειωμένη παροχή αίματος στον καρδιακό μυ)
Συμπτώματα δηλητηρίασης από διοξίνες
Ανάλογα με τη διάρκεια της έκθεσης, τα συμπτώματα της δηλητηρίασης από διοξίνες μπορεί να είναι ήπια ή σοβαρά.
Διαφέρουν επίσης ανάλογα με τον τύπο της διοξίνης στην οποία έχει εκτεθεί ένα άτομο.
Η εκτεταμένη έκθεση σε διοξίνες είναι σπάνια, αλλά μπορεί να συμβεί σε περίπτωση μεγάλης καταστροφής ή ατυχήματος.
Τα συμπτώματα της εκτεταμένης έκθεσης σε διοξίνες μπορεί να περιλαμβάνουν
- Γενική αδιαθεσία (αίσθημα αδιαθεσίας)
- Χλωρακμή
- Υπερμελάγχρωση ( δυσχρωμία του δέρματος)
- Πτύελα (φλέγματα) και βήχα
- Παραισθησία (μυρμήγκιασμα ή μούδιασμα) των χεριών ή των ποδιών
- Υπερτριγλυκεριδαιμία (αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων)
- Αυξημένο κίνδυνο θανάτου από καρκίνο
Η χαμηλή έκθεση σε διοξίνες είναι πολύ πιο συχνή. Σχεδόν όλοι έχουν εκτεθεί σε αυτές.
Η πιο σοβαρή έκθεση χαμηλού επιπέδου επηρεάζει τους ανθρώπους που εργάζονται με ή κοντά στην παραγωγή διοξινών, συμπεριλαμβανομένων των χημικών εργοστασίων, των αποτεφρωτήρων και των χώρων όπου χρησιμοποιούνται ζιζανιοκτόνα και φυτοφάρμακα.
Τα σημάδια χαμηλής έκθεσης σε διοξείδιο μπορεί να είναι τα ακόλουθα:
- Πονοκέφαλοι
- Αδιαθεσία
- Δερματικές αλλοιώσεις
- Αυξημένα ηπατικά ένζυμα (που υποδηλώνουν φλεγμονή ή βλάβη στο ήπαρ)
- Πνευμονική ανεπάρκεια (πνευμονικά και αναπνευστικά προβλήματα)
- Νευρολογικές διαταραχές (μη φυσιολογική λειτουργία ενός τμήματος του σώματος λόγω τραυματισμού νεύρων ή μυών), συμπεριλαμβανομένης της απώλειας μνήμης
Πρόληψη της δηλητηρίασης από διοξίνες
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, οι συστάσεις για τη μείωση της έκθεσης στις διοξίνες από τα τρόφιμα είναι:
- Επιλογή άπαχων κρεάτων και ψαριών
- Η αφαίρεση του λίπους από τα κρέατα κατά την προετοιμασία του γεύματος
- Αλλαγή της διατροφής σας για να μειώσετε την υψηλή έκθεση σε συγκεκριμένα τρόφιμα
- Επιλογή φρούτων, λαχανικών και δημητριακών ολικής άλεσης αντί για κρέας και θαλασσινά
Πρέπει να αποφεύγεται η καύση απορριμμάτων στην αυλή, διότι μπορεί να δημιουργήσει υψηλά επίπεδα διοξινών.
Μερικές φορές η έκθεση είναι υψηλότερη από ό,τι από τη βιομηχανική καύση.
Επειδή οι ρύποι κατά την καύση στην αυλή απελευθερώνονται στο επίπεδο του εδάφους, είναι πιο πιθανό να αποτελέσουν απειλή για την ανθρώπινη υγεία.