Η αφρικανική τρυπανοσωμίαση, γνωστή και ως “ασθένεια του ύπνου“, προκαλείται από μικροσκοπικά παράσιτα του είδους Trypanosoma brucei.
Μεταδίδεται από τη μύγα Τσετσέ (είδος Glossina), η οποία απαντάται μόνο στην υποσαχάρια Αφρική.
Δύο μορφολογικά δυσδιάκριτα υποείδη του παρασίτου προκαλούν διακριτά μοτίβα νόσου στον άνθρωπο:
Το T. b. gambiense προκαλεί μια αργά εξελισσόμενη αφρικανική τρυπανοσωμίαση στη δυτική και κεντρική Αφρική και το T. b. rhodesiense προκαλεί μια πιο οξεία αφρικανική τρυπανοσωμίαση στην ανατολική και νότια Αφρική.
Οι προσπάθειες ελέγχου έχουν μειώσει τον αριθμό των ετήσιων κρουσμάτων και για πρώτη φορά μετά από 50 χρόνια, ο αριθμός των αναφερόμενων κρουσμάτων έπεσε κάτω από 10.000 το 2009.
Την περίοδο 2017-2018 αναφέρθηκαν στον ΠΟΥ λιγότερα από 2.000 κρούσματα. Ο αριθμός των κρουσμάτων συνεχίζει να μειώνεται και το 2020, λιγότερα από 700 συνδυασμένα κρούσματα αναφέρθηκαν στον ΠΟΥ- πάνω από το 85% προκαλείται από το παράσιτο T. b. gambiense και περίπου το 15% προκαλείται από το T. b. Rhodesiense.
Πώς μεταδίδεται η αφρικανική τρυπανοσωμίαση;
Ένα άτομο θα προσβληθεί από τρυπανοσωμίαση της Ανατολικής ή της Δυτικής Αφρικής εάν το τσιμπήσει μύγα τσετσέ που έχει μολυνθεί από το παράσιτο Trypanosoma brucei rhodesiense ή το παράσιτο Trypanosoma brucei gambiense αντίστοιχα.
Το ποσοστό των μυγών τσετσέ που είναι μολυσμένες με αυτά τα παράσιτα είναι χαμηλό.
Η μύγα τσετσέ συναντάται μόνο στην ύπαιθρο της Αφρικής.
Περιστασιακά μια μολυσμένη έγκυος γυναίκα μπορεί να μεταδώσει τη λοίμωξη από το T. brucei gambiense στο μωρό της. Άλλες οδοί μετάδοσης είναι πιθανές, αν και σπάνιες και ελάχιστα τεκμηριωμένες (σεξουαλική μετάδοση, μετάγγιση αίματος και μεταμόσχευση οργάνων).
Είναι η αφρικανική τρυπανοσωμίαση σοβαρή ασθένεια;
Ναι. Η ανατολικοαφρικανική και η δυτικοαφρικανική τρυπανοσωμίαση είναι τελικά θανατηφόρα αν δεν αντιμετωπιστεί.
Σε ποια μέρη μπορεί να μολυνθεί κανείς από την αφρικανική τρυπανοσωμίαση;
Η τρυπανοσωμίαση της Ανατολικής Αφρικής απαντάται σε επαρχιακές περιοχές της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Αφρικής.
Το 2020 αναφέρθηκαν στον ΠΟΥ λιγότερα από 100 κρούσματα τρυπανοσωμίασης της Ανατολικής Αφρικής.
Η δυτικοαφρικανική τρυπανοσωμίαση απαντάται σε αγροτικές περιοχές της κεντρικής Αφρικής και σε λίγες περιοχές της Δυτικής Αφρικής.
Το 2020, λιγότερα από 600 κρούσματα δυτικοαφρικανικής τρυπανοσωμίασης αναφέρθηκαν στον ΠΟΥ- περισσότερο από το 50% αυτών δηλώθηκαν από τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό.
Ποια είναι τα σημεία και τα συμπτώματα της αφρικανικής τρυπανοσωμίασης;
Η μόλυνση πραγματοποιείται σε δύο στάδια: ένα πρώτο στάδιο όπου τα παράσιτα βρίσκονται στο αίμα και το λεμφικό σύστημα, ακολουθούμενο από ένα δεύτερο στάδιο που ακολουθεί αφού τα παράσιτα εισβάλουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
Η ανατολικοαφρικανική τρυπανοσωμίαση είναι πιο οξεία νόσος από τη δυτικοαφρικανική τρυπανοσωμίαση, η οποία εξελίσσεται στη δεύτερη φάση μέσα σε λίγες εβδομάδες.
Η δυτικοαφρικανική τρυπανοσωμίαση εξελίσσεται πιο αργά, με μέση διάρκεια που εκτιμάται σε 3 έτη.
Με την ανατολικοαφρικανική τρυπανοσωμίαση, το τσίμπημα από τη μύγα τσετσέ είναι συχνά επώδυνο και μπορεί να εξελιχθεί σε μια κόκκινη πληγή, που ονομάζεται επίσης έλκος.
Αυτή η αντίδραση παρατηρείται σπάνια στη δυτικοαφρικανική τρυπανοσωμίαση.
Ο πυρετός, οι έντονοι πονοκέφαλοι, η ευερεθιστότητα, η ακραία κόπωση, οι διογκωμένοι λεμφαδένες και οι πόνοι στους μύες και τις αρθρώσεις είναι συνήθη συμπτώματα της ασθένειας του ύπνου.
Ορισμένοι άνθρωποι εμφανίζουν δερματικό εξάνθημα.
Η προοδευτική σύγχυση, οι αλλαγές προσωπικότητας και άλλα νευρολογικά προβλήματα εμφανίζονται αφού η λοίμωξη έχει εισβάλει στο κεντρικό νευρικό σύστημα (δεύτερο στάδιο).
Εάν δεν αντιμετωπιστεί, η ασθένεια επιδεινώνεται και ο θάνατος επέρχεται εντός μηνών.
Πόσο σύντομα μετά τη μόλυνση θα εμφανιστούν τα συμπτώματα της αφρικανικής τρυπανοσωμίασης;
Όσον αφορά την ανατολικοαφρικανική τρυπανοσωμίαση, τα συμπτώματα εμφανίζονται συνήθως εντός 1 έως 3 εβδομάδων μετά από ένα μολυσματικό δάγκωμα.
Στην περίπτωση της δυτικοαφρικανικής τρυπανοσωμίασης, τα συμπτώματα μπορεί να είναι ελάχιστα ή διαλείποντα κατά τους πρώτους μήνες της λοίμωξης.
Είναι συνήθως εμφανή εντός μερικών μηνών έως ενός έτους μετά το τσίμπημα από μολυσμένη μύγα τσε-τσε.
Ποια είναι η θεραπεία για την αφρικανική τρυπανοσωμίαση;
Η ιατρική θεραπεία της αφρικανικής τρυπανοσωμίασης πρέπει να αρχίσει το συντομότερο δυνατό και καθοδηγείται από τα εργαστηριακά αποτελέσματα του μολυσμένου ατόμου.
Η νοσηλεία για τη θεραπεία είναι συνήθως απαραίτητη.
Η παρακολούθηση μπορεί να απαιτεί οσφυονωτιαία παρακέντηση κάθε 6 μήνες (ή νωρίτερα εάν τα συμπτώματα επιστρέψουν) για 2 χρόνια.
Κύκλος ζωής του παρασίτου
Κατά τη διάρκεια ενός γεύματος με αίμα στο θηλαστικό ξενιστή, μια μολυσμένη μύγα τσε-τσε (γένος Glossina) εγχέει μετακυκλικά τρυπομαστιγωτά στον ιστό του δέρματος.
Τα παράσιτα εισέρχονται στο λεμφικό σύστημα και περνούν στην κυκλοφορία του αίματος.
Εντός του ξενιστή, μετατρέπονται σε τριπομαστιγωτά της κυκλοφορίας του αίματος, μεταφέρονται σε άλλα σημεία σε όλο το σώμα, φθάνουν σε άλλα σωματικά υγρά (π.χ. λέμφος, νωτιαίο υγρό) και συνεχίζουν τον πολλαπλασιασμό με διαίρεση .
Ολόκληρος ο κύκλος ζωής των αφρικανικών τρυπανοσωμάτων αντιπροσωπεύεται από εξωκυτταρικά στάδια.
Η μύγα τσε τσέ μολύνεται με τρυπομαστιγωτά της κυκλοφορίας του αίματος όταν καταναλώνει ένα γεύμα με αίμα σε ένα μολυσμένο θηλαστικό ξενιστή.
Στο μεσολόβιο της μύγας, τα παράσιτα μετατρέπονται σε προκυκλικά τρυπομαστιγωτά, πολλαπλασιάζονται με διαίρεση , εγκαταλείπουν το μεσολόβιο και μετατρέπονται σε επιμαστιγωτά.
Τα επιμαστιγωτά φθάνουν στους σιελογόνους αδένες της μύγας και συνεχίζουν τον πολλαπλασιασμό με διαίρεση.
Ο κύκλος στη μύγα διαρκεί περίπου 3 εβδομάδες. Σπάνια, το T. b. gambiense μπορεί να αποκτηθεί συγγενώς εάν η μητέρα μολυνθεί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Αφού προσβληθεί κανείς, έχει ανοσία στην αφρικανική τρυπανοσωμίαση;
Ακόμη και αν είχατε νοσήσει μία φορά, μπορείτε να μολυνθείτε εκ νέου.
Ποιοι κινδυνεύουν να προσβληθούν από αφρικανική τρυπανοσωμίαση;
Οι μύγες τσε-τσε που μεταδίδουν την αφρικανική τρυπανοσωμίαση βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές σε ενδημικές χώρες.
Κατοικούν σε δάση και περιοχές σαβάνας καθώς και σε περιοχές με πυκνή βλάστηση κατά μήκος ποταμών και νερόλακκων, ανάλογα με το είδος της μύγας.
Οι ταξιδιώτες σε αστικές περιοχές στις εν λόγω ενδημικές χώρες διατρέχουν ελάχιστο κίνδυνο, αν και στο παρελθόν έχει παρατηρηθεί μετάδοση σε ορισμένα αστικά περιβάλλοντα.
Οι μύγες δαγκώνουν κατά τις ώρες της ημέρας.
Στις περιοχές όπου υπάρχει η νόσος, οι περισσότερες μύγες δεν είναι μολυσμένες με το παράσιτο που προκαλεί την αφρικανική τρυπανοσωμίαση, οπότε ο κίνδυνος μόλυνσης αυξάνεται με τον αριθμό των φορών που ένα άτομο δαγκώνεται από τη μύγα τσε-τσε.
Τα άτομα που είναι πιο πιθανό να εκτεθούν στο παράσιτο που προκαλεί τη μόλυνση από την αφρικανική τρυπανοσωμίαση είναι οι κυνηγοί και οι χωρικοί με μολυσμένα κοπάδια βοοειδών.
Οι τουρίστες και οι λοιποί που εργάζονται ή επισκέπτονται πάρκα θηραμάτων μπορεί να διατρέχουν κίνδυνο να προσβληθούν από αφρικανική τρυπανοσωμίαση εάν περνούν μεγάλα χρονικά διαστήματα σε αγροτικές περιοχές όπου υπάρχει η ασθένεια.
Δεδομένου ότι οι μύγες τσε-τσε που μεταδίδουν την αφρικανική τρυπανοσωμίαση απαντώνται μόνο σε ενδημικές χώρες της Αφρικής, η νόσος δεν μπορεί να μεταδοθεί στον υπόλοιπο κόσμο.
Μπορώ να πάρω φάρμακα για την πρόληψη της αφρικανικής τρυπανοσωμίασης;
Δεν υπάρχει ούτε εμβόλιο ούτε συνιστώμενο φάρμακο για την πρόληψη της αφρικανικής τρυπανοσωμίασης.
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Η έγκαιρη διάγνωση είναι δύσκολη επειδή τα σημεία και τα συμπτώματα στο πρώτο στάδιο της ασθένειας του ύπνου είναι μη ειδικά και επειδή τα διαγνωστικά μέτρα είναι μη ευαίσθητα.
Η διάγνωση απαιτεί την επιβεβαίωση της παρουσίας του παρασίτου σε οποιοδήποτε σωματικό υγρό.
Με το T. b. gambiense, μπορεί να είναι δύσκολη η ανίχνευση τρυπομαστιγωτών σε επιχρίσματα αίματος, επειδή τα επίπεδα παρασιτοαιμίας είναι συνήθως χαμηλά και μεταβλητά.
Η κλασική προσέγγιση για τη διάγνωση της λοίμωξης από T. b. gambiense είναι η φωτομικροσκοπική ανίχνευση του παρασίτου σε αναρρόφηση λεμφαδένα (συνήθως από οπίσθιο τραχηλικό κόμβο).
Για το αίμα μπορούν να χρησιμοποιηθούν τεχνικές συμπύκνωσης και σειριακές εξετάσεις (φυγοκέντρηση ακολουθούμενη από εξέταση buffy coat, τεχνική φυγοκέντρησης ανταλλαγής μίνι-ανιόντων ή τεχνική φυγοκέντρησης μικροαιματοκρίτη).
Στην περίπτωση του T. b. rhodesiense, η παρασιταιμία είναι συνήθως υψηλότερη από ό,τι με το T. b. gambiense και οι συμπτωματικοί ασθενείς έχουν συνήθως ανιχνεύσιμα παράσιτα στο αίμα.
Το παράσιτο μπορεί επίσης να βρεθεί σε υγρό από την περιοχή του έλκους ή σε αναρροφήσεις μυελού των οστών.
