Οι ψυχολογικές επιπτώσεις ενός διαζυγίου στα παιδιά

Καθώς ένας γάμος διαλύεται, κάποιοι γονείς αναρωτιούνται: “Πρέπει να μείνουμε μαζί για τα παιδιά;“. Άλλοι γονείς θεωρούν ότι το διαζύγιο είναι η μόνη τους επιλογή.

Και ενώ όλοι οι γονείς μπορεί να έχουν στο μυαλό τους πολλές ανησυχίες -από την προοπτική της διαβίωσής τους μέχρι την αβεβαιότητα του διακανονισμού της επιμέλειας- μπορεί να ανησυχούν περισσότερο για το πώς θα αντιμετωπίσουν τα παιδιά το διαζύγιο.

Ποιες είναι λοιπόν οι ψυχολογικές επιπτώσεις του διαζυγίου στα παιδιά; Αυτό εξαρτάται. Παρόλο που το διαζύγιο είναι μια στρεσογόνος κατάσταση για όλα τα παιδιά, ορισμένα παιδιά ανακάμπτουν ταχύτερα από άλλα.

Το ευχάριστο είναι ότι οι γονείς μπορούν να πάρουν μέτρα για να μειώσουν τις ψυχολογικές επιπτώσεις του διαζυγίου στα παιδιά. Μερικές υποστηρικτικές στρατηγικές γονικής μέριμνας μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά να προσαρμοστούν στις αλλαγές που επιφέρει το διαζύγιο.

Γιατί ο πρώτος χρόνος είναι ο πιο δύσκολος

Όπως είναι αναμενόμενο, έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι τα παιδιά δυσκολεύονται περισσότερο κατά τη διάρκεια του πρώτου ή των δύο πρώτων χρόνων μετά το διαζύγιο. Τα παιδιά είναι πιθανό να βιώσουν στεναχώρια, θυμό, άγχος και δυσπιστία.

Πολλά παιδιά όμως φαίνεται να ανακάμπτουν. Συνηθίζουν τις αλλαγές στην καθημερινότητά τους και εξοικειώνονται με τις συνθήκες διαβίωσής τους. Άλλα, ωστόσο, δεν δείχνουν ποτέ να επιστρέφουν πραγματικά στο “φυσιολογικό”. Αυτό το μικρό ποσοστό παιδιών μπορεί να αντιμετωπίζει συνεχή -ίσως και δια βίου- προβλήματα μετά το διαζύγιο των γονέων τους.

Οι συναισθηματικές επιπτώσεις του διαζυγίου

Το διαζύγιο δημιουργεί συναισθηματική αναταραχή για ολόκληρη την οικογένεια, αλλά για τα παιδιά, η κατάσταση μπορεί να είναι αρκετά τρομακτική, συγκεχυμένη και δυσάρεστη:

Τα μικρά παιδιά συχνά δυσκολεύονται να καταλάβουν γιατί πρέπει να πάνε από το ένα σπίτι στο άλλο. Μπορεί να ανησυχούν ότι αν οι γονείς τους είναι δυνατόν να σταματήσουν να αγαπούν ο ένας τον άλλον, κάποια μέρα, οι γονείς τους μπορεί να σταματήσουν να αγαπούν και τα ίδια.

Τα παιδιά του δημοτικού μπορεί να ανησυχούν ότι το διαζύγιο είναι δικό τους λάθος. Ενδέχεται να φοβούνται ότι συμπεριφέρθηκαν άσχημα ή ότι έκαναν κάτι λάθος.

Οι έφηβοι μπορεί να θυμώσουν αρκετά με το διαζύγιο και τις αλλαγές που δημιουργεί. Μπορεί να κατηγορούν τον έναν γονέα για τη διάλυση του γάμου ή μπορεί να δυσανασχετούν με τον έναν ή και τους δύο γονείς για την αναστάτωση στην οικογένεια.

Φυσικά, κάθε κατάσταση είναι μοναδική. Σε ακραίες περιπτώσεις, ένα παιδί μπορεί να αισθάνεται ανακουφισμένο από τον χωρισμό – αν το διαζύγιο σημαίνει λιγότερους καβγάδες και λιγότερο άγχος.

Το άγχος που σχετίζεται με το διαζύγιο

Το διαζύγιο συνήθως σημαίνει ότι τα παιδιά χάνουν την καθημερινή επαφή με τον έναν γονέα -συχνότερα με τον πατέρα. Η μειωμένη επαφή επηρεάζει το δεσμό γονέα-παιδιού και σύμφωνα με μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2014, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι πολλά παιδιά αισθάνονται λιγότερο κοντά στους πατέρες τους μετά το διαζύγιο.

Το διαζύγιο επηρεάζει επίσης τη σχέση του παιδιού με τον γονέα που ασκεί την επιμέλεια -συχνότερα τις μητέρες. Οι κύριοι κηδεμόνες συχνά αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα άγχους που συνδέονται με τη μονογονεϊκή ανατροφή.

Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2013 έδειξε ότι οι μητέρες είναι συχνά λιγότερο υποστηρικτικές και λιγότερο στοργικές μετά το διαζύγιο. Επιπλέον, η επιβολή της πειθαρχίας από μέρους τους καθίσταται λιγότερο συνεπής και λιγότερο αποτελεσματική.5

Για ορισμένα παιδιά, ο χωρισμός των γονέων δεν είναι το πιο δύσκολο κομμάτι. Αντίθετα, οι συνακόλουθοι στρεσογόνοι παράγοντες είναι αυτοί που κάνουν το διαζύγιο πιο δύσκολο. Η αλλαγή σχολείου, η μετακόμιση σε νέο σπίτι και η συμβίωση με έναν γονέα που είναι μόνος του και νιώθει λίγο πιο εξαντλημένος είναι μερικοί μόνο από τους πρόσθετους στρεσογόνους παράγοντες που καθιστούν το διαζύγιο δύσκολο.

Οι οικονομικές δυσκολίες είναι επίσης συχνές μετά το διαζύγιο. Πολλές οικογένειες πρέπει να μετακομίσουν σε μικρότερα σπίτια ή να αλλάξουν γειτονιά και συχνά διαθέτουν λιγότερους οικονομικούς πόρους.

Οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν οι οικογένειες

Πολλά παιδιά υφίστανται συνεχείς αλλαγές στη δυναμική της οικογένειάς τους. Η προσθήκη ενός θετού γονέα και ενδεχομένως πολλών θετών αδελφών μπορεί να αποτελέσει άλλη μια μεγάλη αλλαγή. Και αρκετά συχνά και οι δύο γονείς ξαναπαντρεύονται, πράγμα που σημαίνει πολλές αλλαγές για τα παιδιά.

Το ποσοστό αποτυχίας για τους δεύτερους γάμους είναι ακόμη υψηλότερο από τους πρώτους γάμους. Έτσι, πολλά παιδιά βιώνουν πολλαπλούς χωρισμούς και διαζύγια με την πάροδο των ετών.

Προβλήματα ψυχικής υγείας

Το διαζύγιο μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων ψυχικής υγείας στα παιδιά και τους εφήβους. Ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο και το πολιτισμικό τους υπόβαθρο, τα παιδιά διαζευγμένων γονέων αντιμετωπίζουν αυξημένα ψυχολογικά προβλήματα.

Το διαζύγιο μπορεί να προκαλέσει μια διαταραχή προσαρμογής στα παιδιά που υποχωρεί μέσα σε λίγους μήνες. Όμως, μελέτες έχουν επίσης διαπιστώσει ότι τα ποσοστά κατάθλιψης και άγχους είναι υψηλότερα στα παιδιά από διαζευγμένους γονείς.

Προβλήματα συμπεριφοράς

Τα παιδιά από διαζευγμένες οικογένειες μπορεί να αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα εξωτερίκευσης, όπως διαταραχές συμπεριφοράς, παραβατικότητα και παρορμητική συμπεριφορά, σε σχέση με τα παιδιά από οικογένειες με δύο γονείς.

Εκτός από τα αυξημένα προβλήματα συμπεριφοράς, τα παιδιά μπορεί επίσης να αντιμετωπίζουν περισσότερες συγκρούσεις με τους συνομηλίκους τους μετά το διαζύγιο.

Κακές σχολικές επιδόσεις

Τα παιδιά από διαζευγμένες οικογένειες δεν έχουν πάντα τόσο καλές σχολικές επιδόσεις. Ωστόσο, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2019 έδειξε ότι τα παιδιά από διαζευγμένες οικογένειες τείνουν να έχουν προβλήματα στο σχολείο αν το διαζύγιο ήταν απροσδόκητο, ενώ τα παιδιά από οικογένειες όπου το διαζύγιο ήταν μάλλον πιθανό δεν είχαν το ίδιο πρόβλημα.

Επικίνδυνες συμπεριφορές

Οι έφηβοι με διαζευγμένους γονείς είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε επικίνδυνες συμπεριφορές, όπως η χρήση ουσιών και η πρώιμη σεξουαλική δραστηριότητα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι έφηβοι με διαζευγμένους γονείς πίνουν αλκοόλ νωρίτερα και αναφέρουν υψηλότερη κατανάλωση αλκοόλ, μαριχουάνας, καπνού και ναρκωτικών σε σχέση με τους συνομηλίκους τους.

Οι έφηβοι των οποίων οι γονείς χώρισαν όταν ήταν 5 ετών ή μικρότεροι διατρέχουν ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο να γίνουν σεξουαλικά ενεργοί πριν από την ηλικία των 16 ετών, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2010. Ο χωρισμός από τους πατέρες έχει επίσης συσχετιστεί με υψηλότερο αριθμό σεξουαλικών συντρόφων κατά την εφηβεία.

Βοηθώντας τα παιδιά να προσαρμοστούν

Οι ενήλικες που βίωσαν διαζύγιο κατά την παιδική τους ηλικία μπορεί να έχουν περισσότερες δυσκολίες στις σχέσεις τους. Τα ποσοστά διαζυγίων είναι υψηλότερα για τα άτομα των οποίων οι γονείς είχαν πάρει διαζύγιο. Οι γονείς παίζουν σημαντικό ρόλο στο πώς τα παιδιά προσαρμόζονται σε ένα διαζύγιο. Ακολουθούν ορισμένες στρατηγικές που μπορούν να μειώσουν το ψυχολογικό τίμημα που επιφέρει το διαζύγιο στα παιδιά:

• Ειρηνική συνύπαρξη γονέων

Έχει αποδειχθεί ότι οι έντονες συγκρούσεις μεταξύ των γονέων αυξάνουν τη δυσφορία των παιδιών. Η απροκάλυπτη εχθρότητα, όπως οι φωνές και οι απειλές μεταξύ τους, έχει συνδεθεί με προβλήματα συμπεριφοράς στα παιδιά.

Αλλά και οι μικρές εντάσεις μπορεί να αυξήσουν την αγωνία ενός παιδιού. Εάν δυσκολεύεστε να συνεργαστείτε ως γονέας με τον πρώην σύζυγό σας, αναζητήστε επαγγελματική βοήθεια.

• Αποφύγετε να βάζετε τα παιδιά στη μέση

Το να ζητάτε από τα παιδιά να επιλέξουν ποιον γονέα προτιμούν περισσότερο ή το να τους δίνετε μηνύματα να μεταφέρουν στον άλλον γονέα δεν είναι σωστό. Τα παιδιά που μπαίνουν στη μέση είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν κατάθλιψη και άγχος.

• Διατηρήστε υγιείς σχέσεις

Η θετική επικοινωνία, η γονική ζεστασιά και τα χαμηλά επίπεδα συγκρούσεων μπορεί να βοηθήσουν τα παιδιά να προσαρμοστούν καλύτερα στο διαζύγιο. Έχει αποδειχθεί ότι μια υγιής σχέση γονέα-παιδιού βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν υψηλότερη αυτοεκτίμηση και να έχουν καλύτερες σχολικές επιδόσεις μετά το διαζύγιο.

• Δώστε δύναμη στα παιδιά σας

Τα παιδιά που αμφιβάλλουν για την ικανότητά τους να αντιμετωπίσουν τις αλλαγές και εκείνα που βλέπουν τους εαυτούς τους ως αβοήθητα θύματα είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν προβλήματα ψυχικής υγείας. Διδάξτε στο παιδί σας ότι παρόλο που η αντιμετώπιση του διαζυγίου είναι δύσκολη, έχει την ψυχική δύναμη να το διαχειριστεί.

• Εκπαιδεύστε τα σε ικανότητες αντιμετώπισης παρόμοιων καταστάσεων

Τα παιδιά που διαθέτουν ενεργές στρατηγικές αντιμετώπισης, όπως δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και γνωστικής αναδιάρθρωσης, προσαρμόζονται καλύτερα στο διαζύγιο. Διδάξτε στο παιδί σας πώς να διαχειρίζεται τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές του με υγιή τρόπο.

• Βοηθήστε τα παιδιά να αισθάνονται ασφαλή

Ο φόβος της εγκατάλειψης και η ανησυχία για το μέλλον μπορούν να προκαλέσουν πολύ άγχος. Βοηθώντας όμως το παιδί σας να αισθάνεται ότι αγαπιέται, ότι είναι ασφαλές και προστατευμένο μπορεί όχι μόνο να μειώσει την προσκόλληση στον γονιό αλλά και να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης προβλημάτων ψυχικής υγείας.

• Επιδιώξτε την επιμόρφωση των γονέων

Υπάρχουν πολλά διαθέσιμα προγράμματα που βοηθούν στη μείωση του αντίκτυπου που έχει το διαζύγιο στα παιδιά. Οι γονείς διδάσκονται δεξιότητες συν-γονικής συμβίωσης και στρατηγικές για να βοηθήσουν τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τις προσαρμογές.

• Ζητήστε επαγγελματική βοήθεια

Η μείωση του επιπέδου του άγχους σας μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στη βοήθεια του παιδιού σας. Φροντίστε την ψυχική σας υγεία και εξετάστε το ενδεχόμενο να λάβετε θεραπεία συζήτησης ή άλλη βοήθεια που θα σας βοηθήσει να προσαρμοστείτε στις αλλαγές που συμβαίνουν στην οικογένειά σας.