Η προοδευτική οστεοποιός ινοδυσπλασία (Fibrodysplasia ossificans progressiva, FOP) είναι μια πολύ σπάνια γενετική διαταραχή του συνδετικού ιστού που χαρακτηρίζεται από την ανώμαλη ανάπτυξη οστού σε περιοχές του σώματος όπου φυσιολογικά δεν υπάρχει οστό (ετερότοπη οστεοποίηση), όπως οι σύνδεσμοι, οι τένοντες και οι σκελετικοί μύες.
Συγκεκριμένα, η διαταραχή αυτή προκαλεί μεταμόρφωση των σκελετικών μυών και των μαλακών συνδετικών ιστών του σώματος, δηλαδή ουσιαστικά τη μετατροπή τους σε οστό, με αποτέλεσμα να κλειδώνουν προοδευτικά οι αρθρώσεις στη θέση τους και να καθίσταται δύσκολη ή αδύνατη η κίνηση.
Οι ασθενείς με προοδευτική οστεοποιό ινοδυσπλασία έχουν παραμορφωμένα μεγάλα δάκτυλα των ποδιών που υπάρχουν κατά τη γέννηση (συγγενή).
Μπορεί να εμφανιστούν και άλλες σκελετικές δυσμορφίες.
Η ανώμαλη προοδευτική ανάπτυξη του οστού σε πολλαπλά σημεία των μαλακών μορίων οδηγεί συχνά σε δυσκαμψία στις προσβεβλημένες περιοχές, περιορισμένη κίνηση και τελικά αγκύλωση (σύντηξη) των προσβεβλημένων αρθρώσεων (αυχένας, πλάτη, ώμοι, αγκώνες, ισχία, γόνατα, καρποί, αστράγαλοι, γνάθος – συχνά με αυτή τη σειρά).
Οι περιοδικές εξάρσεις (φλεγμονώδεις διογκώσεις των μαλακών μορίων) της νόσου αρχίζουν συνήθως κατά την πρώιμη παιδική ηλικία και εξελίσσονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.
Οι περισσότερες περιπτώσεις προοδευτικής οστεοποιού ινοδυσπλασίας εμφανίζονται ως αποτέλεσμα μιας σποραδικής νέας μετάλλαξης και η γενετική μετάλλαξη που οδηγεί σε αυτή τη διαταραχή έχει ταυτοποιηθεί.
Η ινοδυσπλασία προκαλείται από τη μετάλλαξη ενός γονιδίου (ACVR1) στο μονοπάτι της οστικής μορφογενετικής πρωτεΐνης (BMP), το οποίο είναι σημαντικό κατά τη διάρκεια του σχηματισμού του σκελετού στο έμβρυο και της επιδιόρθωσης του σκελετού μετά τη γέννηση.
Σημεία & συμπτώματα
Όλα τα άτομα με κλασική οστεοποιό ινοδυσπλασία (FOP) έχουν δυσμορφίες των μεγάλων δακτύλων και, στο 50% περίπου των ασθενών, των αντίχειρων. Αυτές οι αλλαγές στο σκελετό είναι παρούσες κατά τη γέννηση (συγγενείς) και αποτελούν τα πρώτα κλινικά σημεία αυτής της διαταραχής.
Η πιο συχνή σκελετική δυσπλασία που σχετίζεται με τη FOP είναι ένα κοντύτερο μεγάλο δάκτυλο του ποδιού με δυσμορφία του άπω πρώτου μεταταρσίου και έλλειψη ή ανωμαλία της πρώτης φάλαγγας ή/και της μεσοφαλαγγικής άρθρωσης.
Άλλες δυσπλασίες των δακτύλων και των ποδιών μπορεί να συμπεριλαμβάνουν στροφή του μεγάλου δακτύλου προς τα άλλα δάκτυλα προς τα μέσα (hallux valgus), αφύσικα κοντά δάκτυλα των χεριών και των ποδιών (μικροδακτυλία) και/ή μόνιμη σταθεροποίηση του πέμπτου δακτύλου σε λυγισμένη θέση (κλινοδακτυλία).
Άλλα συγγενή σημεία της FOP αποτελούν το εγγύς μέσο κνημιαίο οστεοχόνδρωμα, η δυσμορφία του ανώτερου τμήματος της σπονδυλικής στήλης (αυχενικοί σπόνδυλοι) και ο ασυνήθιστα κοντός φαρδύς αυχένας του μηριαίου οστού που εκτείνεται από το γόνατο προς τη λεκάνη.
Ο προοδευτικός σχηματισμός οστού στους συνδετικούς ιστούς ( ετερότοπη οστεοποίηση) εμφανίζεται συνήθως κατά τη διάρκεια της πρώιμης παιδικής ηλικίας και εξελίσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.
Η ανώμαλη ανάπτυξη των οστών μπορεί να εμφανιστεί αυθόρμητα, αλλά συχνά συμβαίνει μετά από ένα επεισόδιο τραυματισμού των μαλακών μορίων ή μια ιογενή ασθένεια.
Το πρώτο σημάδι της ετερότοπης οστεοποίησης είναι η εμφάνιση σταθερών και ευαίσθητων διογκώσεων σε ορισμένα σημεία του σώματος, ιδίως στην πλάτη, τον αυχένα και/ή τους ώμους.
Αυτές οι διογκώσεις των μαλακών μορίων ωριμάζουν μέσω μιας οδού από χόνδρο σε οστό για να σχηματίσουν ώριμο ετερότοπο οστό.
Η έκτοπη ανάπτυξη οστού συνήθως αφορά τους τένοντες, τους συνδέσμους, τον σκελετικό μυϊκό ιστό και τους συνδετικούς ιστούς, όπως η περιτονία και οι απονευρώσεις.
Σε πολλές περιπτώσεις, εμφανίζεται πόνος και δυσκαμψία σε αυτές τις περιοχές.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, ένας χαμηλού βαθμού πυρετός μπορεί να προαναγγέλλει την εμφάνιση αυτών των διογκώσεων.
Αν και τα οιδήματα τελικά υποχωρούν, συνήθως σκληραίνουν σε ώριμο οστό καθώς μειώνεται το μέγεθός τους.
Στις προσβεβλημένες περιοχές, τα οστά αντικαθιστούν σιγά-σιγά τον συνδετικό ιστό.
Ο λαιμός, η πλάτη, το στήθος, τα χέρια και τα πόδια είναι συνήθως οι πρώτες περιοχές που προσβάλλονται.
Η νόσος προσβάλλει τελικά τους γοφούς, τους αστραγάλους, τους καρπούς, τους αγκώνες, τους ώμους και/ή τη γνάθο, καθώς και το κοιλιακό τοίχωμα.
Σε ορισμένα πάσχοντα άτομα, η εξέλιξη της ανάπτυξης των οστών μπορεί να είναι ταχεία- σε άλλα, η διαδικασία μπορεί να είναι σταδιακή.
Ακόμη και μεταξύ πανομοιότυπων (μονοζυγωτικών) διδύμων, η εξέλιξη της νόσου μπορεί να διαφέρει σημαντικά, αντανακλώντας τις διαφορετικές επιδράσεις του περιβάλλοντος, όπως τα επεισόδια τραυματισμών.
Το χρόνιο οίδημα σε διάφορα μέρη του σώματος είναι ένα συχνό φυσικό χαρακτηριστικό των ατόμων με FOP.
Το πρήξιμο μπορεί να εμφανίζεται σε συνδυασμό με την ανώμαλη δημιουργία οστών που χαρακτηρίζει τη FOP ή μπορεί να εμφανίζεται όταν το πρόσφατα σχηματισμένο οστό πιέζει τα λεμφαγγεία, εμποδίζοντας τη ροή του ιστικού υγρού.
Επιπλέον, το πρήξιμο μπορεί επίσης να προκληθεί από την έλλειψη άντλησης εντός του σκληρυμένου (οστεοποιημένου) μυός και μπορεί να προκαλέσει τη συγκέντρωση αίματος και ιστικών υγρών σε ένα άκρο (π.χ. χέρια ή/και πόδια).
Η μη φυσιολογική ανάπτυξη των οστών οδηγεί τελικά σε δυσκαμψία και περιορισμένη κίνηση των προσβεβλημένων αρθρώσεων.
Εάν εμπλέκεται η γνάθος, τα πάσχοντα άτομα μπορεί να έχουν προβλήματα στο φαγητό ή/και στην ομιλία.
Επιπλέον, η μη φυσιολογική ανάπτυξη των οστών μπορεί να οδηγήσει σε προοδευτική παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης, όπως η σκολίωση και, σε ορισμένες περιπτώσεις, η κύρτωση της σπονδυλικής στήλης από εμπρός προς τα πίσω (κύφωση).
Όπως συμβαίνει και με τα οστά του σκελετού, το οστό που αναπτύσσεται σε μη φυσιολογικές περιοχές μπορεί να σπάσει και στη συνέχεια να επιδιορθωθεί.
Καθώς η νόσος εξελίσσεται, τα άτομα με FOP εμφανίζουν ολοένα και πιο περιορισμένη κινητικότητα με αποτέλεσμα προβλήματα ισορροπίας, δυσκολία στο περπάτημα και/ή στο κάθισμα και/ή σοβαρά περιορισμένη κίνηση.
Η FOP μπορεί τελικά να οδηγήσει σε πλήρη ακινητοποίηση. Τα πάσχοντα άτομα μπορεί να εμφανίσουν προοδευτικό πόνο και δυσκαμψία στις προσβεβλημένες περιοχές, πλήρη σύντηξη της σπονδυλικής στήλης ή/και πόνο σε προσβεβλημένες περιοχές του σώματος που προκαλούνται από ανώμαλες οστικές αναπτύξεις που συμπιέζουν τα νεύρα στις περιοχές αυτές (νευροπάθειες εγκλωβισμού).
Καθώς η κινητικότητα αρχίζει να επιδεινώνεται, τα προσβεβλημένα άτομα μπορεί να παρουσιάζουν αυξημένη ευαισθησία σε αναπνευστικές λοιμώξεις ή δεξιά συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια.
Προβλήματα ακοής παρατηρούνται στο 50% περίπου των προσβεβλημένων ατόμων.
Σε ορισμένες περιπτώσεις πιο σοβαρών μορφών παραλλαγμένης FOP, τα άτομα μπορεί να παρουσιάσουν απώλεια μαλλιών ή ήπια νοητική καθυστέρηση.
Αιτίες
Οι περισσότερες περιπτώσεις FOP εμφανίζονται σποραδικά, με ένα μόνο προσβεβλημένο άτομο σε μια οικογένεια.
Όταν εντοπίζεται οικογενειακό μοτίβο, η FOP κληρονομείται ως αυτοσωμικό επικρατές χαρακτηριστικό με απόλυτη διεισδυτικότητα.
Τον Απρίλιο του 2006, μια διεθνής ομάδα ερευνητών με επικεφαλής την Eileen M. Shore, PhD και τον Frederick Kaplan MD του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, δημοσίευσε τα αποτελέσματα της έρευνας για τον εντοπισμό της γενετικής μετάλλαξης που προκαλεί τη FOP.
Η ομάδα διαπίστωσε ότι η FOP προκαλείται από μετάλλαξη ενός γονιδίου στο χρωμόσωμα 2 (2q23-24) για έναν υποδοχέα στο μονοπάτι σηματοδότησης BMP που ονομάζεται ACVR1.
Πληθυσμοί που επηρεάζονται
Η FOP είναι μια πολύ σπάνια κληρονομική διαταραχή του συνδετικού ιστού που αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά τον 18ο αιώνα.
Από τα 4000 άτομα που εκτιμάται ότι πάσχουν παγκοσμίως, υπάρχουν περίπου 900 γνωστοί ασθενείς.
Η διαταραχή αυτή προσβάλλει εξίσου άνδρες και γυναίκες και άτομα από όλες τις εθνικότητες.
Οι δυσμορφίες των δακτύλων των ποδιών και των χεριών είναι συχνά παρούσες κατά τη γέννηση (συγγενείς)- η ανώμαλη ανάπτυξη των εξωσκελετικών οστών αρχίζει συνήθως κατά την πρώιμη παιδική ηλικία.
Σε ορισμένες σπάνιες περιπτώσεις, η έναρξη της ανώμαλης ανάπτυξης των οστών μπορεί να μην εμφανιστεί μέχρι τα τέλη της εφηβείας ή την πρώιμη ενηλικίωση.
Τα προσβεβλημένα άτομα μπορεί να έχουν χρονικές περιόδους κατά τις οποίες δεν παρουσιάζουν νέα επεισόδια οστικής ανάπτυξης.
Ωστόσο, νέα επεισόδια οστικής ανάπτυξης μπορεί να αρχίσουν ανά πάσα στιγμή χωρίς προφανή λόγο (αυθόρμητα).
Κυριότερες θεραπείες
Οι βιοψίες θα πρέπει να αποφεύγονται όταν υπάρχει υποψία FOP, διότι αυτές οι εξετάσεις μπορεί να οδηγήσουν σε γρήγορο σχηματισμό οστού στις περιοχές όπου αφαιρείται ιστός.
Οι ενδομυϊκές ενέσεις (π.χ. εμβολιασμοί) πρέπει να αποφεύγονται και η οδοντιατρική θεραπεία πρέπει να αποκλείει τις ενέσεις τοπικών αναισθητικών και τη διάταση της γνάθου.
Επιπλέον, τα άτομα πρέπει να αποφεύγουν οποιεσδήποτε καταστάσεις, όπως πτώσεις, που μπορεί να προκαλέσουν αμβλύ τραύμα, καθώς το τραύμα μπορεί να προκαλέσει ανώμαλη ανάπτυξη οστού στις περισσότερες περιπτώσεις.
Διάφορες ιογενείς ασθένειες, συμπεριλαμβανομένης της γρίπης και των ασθενειών που μοιάζουν με γρίπη, μπορεί να προκαλέσουν έξαρση της πάθησης.
Σε προσβεβλημένα άτομα με αυξημένη ευαισθησία σε αναπνευστικές λοιμώξεις λόγω προοδευτικής κινητικής εξασθένησης, μπορούν να ληφθούν μέτρα για την πρόληψη των λοιμώξεων, όπως η προληπτική (προφυλακτική) αντιβιοτική θεραπεία.
Δεν υπάρχουν γνωστές αποτελεσματικές θεραπείες για τη FOP, αλλά βρίσκονται σε εξέλιξη κλινικές δοκιμές.
Ορισμένοι τύποι φαρμάκων έχουν χρησιμοποιηθεί για την ανακούφιση του πόνου και του οιδήματος που σχετίζονται με τη FOP κατά τη διάρκεια οξείας έξαρσης (κυρίως κορτικοστεροειδή) και μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα μεταξύ των εξάρσεων.
Τα πάσχοντα άτομα μπορεί να ωφεληθούν από την εργοθεραπεία. Ειδικά παπούτσια, στηρίγματα και άλλες συσκευές που βοηθούν στο περπάτημα και την μεταφορά βάρους έχουν χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσουν τα άτομα με FOP.
Τα πάσχοντα άτομα μπορούν να ζητήσουν από τους γιατρούς τους να έρθουν σε επαφή με έναν εργοθεραπευτή, ο οποίος μπορεί να βοηθήσει στην απόκτηση ειδικών συσκευών ή εργαλείων που θα τα βοηθήσουν στις καθημερινές τους δραστηριότητες.
Η γενετική συμβουλευτική μπορεί να ωφελήσει τις οικογένειες με κληρονομικότητα της FOP.
Μια ομαδική προσέγγιση για τα βρέφη που διαγιγνώσκονται με FOP θα είναι επίσης επωφελής και μπορεί να περιλαμβάνει ειδικές κοινωνικές, εκπαιδευτικές και ιατρικές υπηρεσίες.
Η υπόλοιπη θεραπεία είναι συμπτωματική και υποστηρικτική.
