Η μνήμη σχετίζεται με τις ψυχολογικές διαδικασίες απόκτησης, αποθήκευσης, διατήρησης και μετέπειτα ανάκτησης πληροφοριών. Στη μνήμη εμπλέκονται τρεις κύριες διαδικασίες: η κωδικοποίηση, η αποθήκευση και η ανάκτηση.
Η ανθρώπινη μνήμη περιλαμβάνει την ικανότητα τόσο της διατήρησης όσο και της ανάκτησης πληροφοριών. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή δεν είναι αψεγάδιαστη. Ορισμένες φορές οι άνθρωποι ξεχνούν ή θυμούνται λανθασμένα πράγματα. Άλλες φορές, οι πληροφορίες δεν κωδικοποιούνται εξαρχής σωστά στη μνήμη.
Τα προβλήματα μνήμης είναι συχνά σχετικά μικρής σημασίας οχλήσεις, όπως το να ξεχνάμε τα γενέθλιά μας. Ωστόσο, μπορεί επίσης να είναι σημάδι σοβαρών καταστάσεων, όπως η νόσος του Αλτσχάιμερ και άλλα είδη άνοιας. Οι καταστάσεις αυτές επηρεάζουν την ποιότητα ζωής και την ικανότητα λειτουργίας του ανθρώπου.
Αυτό το άρθρο εξετάζει πώς σχηματίζονται οι αναμνήσεις και γιατί μερικές φορές τις ξεχνάμε. Καλύπτει επίσης τους διαφορετικούς τύπους μνήμης και τα μέτρα που μπορείτε να λάβετε τόσο για τη βελτίωση όσο και για την προστασία της μνήμης σας.
Πώς δημιουργούνται οι αναμνήσεις
Προκειμένου να δημιουργηθεί μια νέα μνήμη, οι πληροφορίες πρέπει να καταστούν χρήσιμες, πράγμα που συμβαίνει μέσω μιας διαδικασίας γνωστής ως κωδικοποίηση. Μόλις οι πληροφορίες κωδικοποιηθούν επιτυχώς, πρέπει να αποθηκευτούν στη μνήμη για μετέπειτα χρήση.
Οι ερευνητές πιστεύουν εδώ και καιρό ότι οι μνήμες δημιουργούνται μέσω αλλαγών στους νευρώνες (νευρικά κύτταρα) του εγκεφάλου. Σύμφωνα με την τρέχουσα άποψη, οι αναμνήσεις δημιουργούνται μέσω των συνδέσεων που υπάρχουν μεταξύ αυτών των νευρώνων – είτε με την ενίσχυση αυτών των συνδέσεων είτε με την ανάπτυξη νέων συνδέσεων.
Οι αλλαγές στις συνδέσεις μεταξύ των νευρικών κυττάρων (γνωστές ως συνάψεις) σχετίζονται με τη μάθηση και τη διατήρηση νέων πληροφοριών. Η ενίσχυση αυτών των συνδέσεων βοηθά στη δέσμευση των πληροφοριών στη μνήμη.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η επανεξέταση και η επανάληψη των πληροφοριών βελτιώνει την ικανότητα να τις θυμόμαστε. Η εξάσκηση ενισχύει τις συνδέσεις μεταξύ των συνάψεων που αποθηκεύουν αυτή τη μνήμη.
Μεγάλο μέρος της αποθηκευμένης μνήμης μας βρίσκεται τις περισσότερες φορές εκτός της συνείδησής μας, εκτός από τις περιπτώσεις που πραγματικά χρειάζεται να τη χρησιμοποιήσουμε. Η διαδικασία ανάκτησης της μνήμης μας επιτρέπει να φέρουμε τις αποθηκευμένες αναμνήσεις στο επίκεντρο της συνειδητής επίγνωσης της πραγματικότητας.
Πόσο διαρκούν οι αναμνήσεις;
Δεν μπορούμε να συζητήσουμε σχετικά με το τι είναι η μνήμη χωρίς να μιλήσουμε και για το πόσο διαρκούν οι αναμνήσεις. Ορισμένες αναμνήσεις είναι πολύ σύντομες, μόλις δευτερόλεπτα, και επιτρέπουν στους ανθρώπους να προσλαμβάνουν αισθητηριακές πληροφορίες για τον κόσμο.
Οι βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις είναι λίγο μεγαλύτερες και διαρκούν περίπου 20 έως 30 δευτερόλεπτα. Αυτές οι αναμνήσεις αποτελούνται κυρίως από τις πληροφορίες στις οποίες οι άνθρωποι εστιάζουν και σκέφτονται αυτή τη στιγμή.
Κάποιες αναμνήσεις είναι ικανές να διαρκέσουν πολύ περισσότερο – ημέρες, εβδομάδες, μήνες ή ακόμη και δεκαετίες. Οι περισσότερες από αυτές τις μακροπρόθεσμες αναμνήσεις βρίσκονται εκτός του πεδίου της άμεσης επίγνωσης, αλλά μπορούν να ανασυρθούν στη συνείδησή μας όταν χρειαστεί.
Γιατί θυμόμαστε επώδυνες αναμνήσεις;
Έχετε ποτέ παρατηρήσει ότι πολλές φορές, οι επώδυνες αναμνήσεις συνηθίζουν να παραμένουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα; Οι έρευνες δείχνουν ότι αυτό οφείλεται στην αυξημένη βιολογική διέγερση κατά τη διάρκεια της αρνητικής εμπειρίας, η οποία αυξάνει τη μακροβιότητα της εν λόγω ανάμνησης.
Χρήση της μνήμης
Για να χρησιμοποιηθούν οι πληροφορίες που έχουν κωδικοποιηθεί στη μνήμη, πρέπει πρώτα να ανακτηθούν. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν αυτή τη διαδικασία, συμπεριλαμβανομένου του τύπου των πληροφοριών που χρησιμοποιούνται και των ενδείξεων ανάκτησης που υπάρχουν.
Φυσικά, η διαδικασία αυτή δεν είναι πάντα τέλεια. Έχετε νιώσει ποτέ ότι είχατε την απάντηση σε μια ερώτηση, για παράδειγμα, και τελικά δεν μπορέσατε να την θυμηθείτε; Αυτό είναι ένα παράδειγμα ενός αινιγματικού προβλήματος ανάκτησης της μνήμης, γνωστού ως lethologica, αυτό που λέμε “να, εδώ το έχω” αλλά τελικά δεν μπορώ να το θυμηθώ. Οι αγγλοσάξωνες το ονομάζουν και “tip of the tongue” φαινόμενο.
Οργάνωση της μνήμης
Η ικανότητα πρόσβασης και ανάκτησης πληροφοριών από τη μακροπρόθεσμη μνήμη μας επιτρέπει να χρησιμοποιούμε αυτές τις αναμνήσεις για να λαμβάνουμε αποφάσεις, να αλληλεπιδρούμε με τους άλλους και να επιλύουμε προβλήματα. Αλλά προκειμένου να είναι ανακτήσιμες, οι μνήμες πρέπει κατά κάποιο τρόπο να είναι οργανωμένες.
Ένας τρόπος θεώρησης της οργάνωσης της μνήμης είναι το μοντέλο του σημασιολογικού δικτύου. Αυτό το μοντέλο υποστηρίζει ότι ορισμένα ερεθίσματα ενεργοποιούν συσχετιζόμενες αναμνήσεις. Το να βλέπεις ή να θυμάσαι ένα συγκεκριμένο μέρος μπορεί να ενεργοποιεί αναμνήσεις που έχουν συμβεί σε αυτό το μέρος.
Η αναπόληση ενός συγκεκριμένου κτιρίου της πανεπιστημιούπολης, για παράδειγμα, μπορεί να πυροδοτήσει αναμνήσεις από την παρακολούθηση των μαθημάτων, τη μελέτη και την κοινωνική συναναστροφή με συνομηλίκους.
Ορισμένα ερεθίσματα μπορούν επίσης μερικές φορές να λειτουργήσουν ως ισχυρά εναύσματα που έλκουν αναμνήσεις στο συνειδητό επίπεδο. Η οσμή είναι ένα παράδειγμα. Η οσμή μιας συγκεκριμένης μυρωδιάς, όπως ένα άρωμα ή τα φρεσκοψημένα μπισκότα, μπορεί να προκαλέσει μια έξαρση ζωντανών αναμνήσεων που συνδέονται με ανθρώπους και γεγονότα από το παρελθόν ενός ατόμου.
Για να αναγνωρίσει ένα άρωμα, το άτομο πρέπει να θυμηθεί πότε το έχει μυρίσει στο παρελθόν και στη συνέχεια να το συνδέσει με οπτικές πληροφορίες που συνέβησαν την ίδια στιγμή. Έτσι, όταν οι περιοχές του εγκεφάλου που συνδέονται με τη μνήμη υποστούν βλάβη, η ικανότητα αναγνώρισης οσμών στην πραγματικότητα μειώνεται.
Ταυτόχρονα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η μυρωδιά μπορεί να βοηθήσει στην ενεργοποίηση αυτοβιογραφικών αναμνήσεων σε άτομα που πάσχουν από τη νόσο Αλτσχάιμερ. Αυτό τονίζει πόσο ισχυρές μπορεί να είναι οι αναμνήσεις.
Τύποι μνήμης
Αν και έχουν προταθεί διάφορα μοντέλα μνήμης, το μοντέλο των σταδίων της μνήμης χρησιμοποιείται συχνά για να εξηγήσει τη βασική δομή και λειτουργία της μνήμης. Η θεωρία αυτή, που προτάθηκε αρχικά το 1968 από τους Richard Atkinson και Richard Shiffrin, περιγράφει τρία ξεχωριστά στάδια ή τύπους μνήμης: την αισθητηριακή μνήμη, τη βραχυπρόθεσμη μνήμη και τη μακροπρόθεσμη μνήμη6.
Αισθητηριακή μνήμη
Η αισθητηριακή μνήμη είναι το πρωιμότερο στάδιο της μνήμης. Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου, οι αισθητηριακές πληροφορίες από το περιβάλλον αποθηκεύονται για ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, συνήθως όχι περισσότερο από μισό δευτερόλεπτο για τις οπτικές πληροφορίες και τρία ή τέσσερα δευτερόλεπτα για τις ακουστικές πληροφορίες.
Οι άνθρωποι δίνουν προσοχή μόνο σε ορισμένες πτυχές αυτής της αισθητηριακής μνήμης. Η προσοχή στην αισθητηριακή μνήμη επιτρέπει σε ορισμένες από αυτές τις πληροφορίες να περάσουν στο επόμενο στάδιο: τη βραχυπρόθεσμη μνήμη.
Βραχυπρόθεσμη μνήμη
Η βραχυπρόθεσμη μνήμη, γνωστή και ως ενεργός μνήμη, είναι οι πληροφορίες που έχουμε επί του παρόντος υπόψη μας ή σκεφτόμαστε. Στη φροϋδική ψυχολογία, αυτή η μνήμη θα αποκαλούνταν συνειδητός νους (συνείδηση). Η προσοχή στις αισθητηριακές αναμνήσεις δημιουργεί πληροφορίες στη βραχυπρόθεσμη μνήμη.
Ενώ πολλές από τις βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις μας ξεχνιούνται γρήγορα, η προσοχή σε αυτές τις πληροφορίες επιτρέπει τη συνέχισή τους στο επόμενο στάδιο: τη μακροπρόθεσμη μνήμη. Οι περισσότερες από τις πληροφορίες που αποθηκεύονται στην ενεργό μνήμη θα διατηρηθούν για περίπου 20 έως 30 δευτερόλεπτα.
Αυτή η ικανότητα μπορεί να επεκταθεί κατά κάποιο τρόπο με τη χρήση στρατηγικών μνήμης, όπως το chunking, το οποίο περιλαμβάνει την ομαδοποίηση σχετικών πληροφοριών σε μικρότερα κομμάτια.
Ο όρος “βραχυπρόθεσμη μνήμη” χρησιμοποιείται συχνά εναλλακτικά με τον όρο ” λειτουργική μνήμη“, ο οποίος αναφέρεται στις διαδικασίες που χρησιμοποιούνται για την προσωρινή αποθήκευση, την οργάνωση και τον χειρισμό των πληροφοριών.
Σε μια διάσημη εργασία που δημοσιεύθηκε το 1956, ο ψυχολόγος George Miller πρότεινε ότι η χωρητικότητα της βραχυπρόθεσμης μνήμης για την αποθήκευση μιας λίστας αντικειμένων ήταν κάπου μεταξύ πέντε και εννέα. Ορισμένοι ερευνητές της μνήμης πιστεύουν τώρα ότι η πραγματική χωρητικότητα της βραχυπρόθεσμης μνήμης είναι πιθανώς πιο κοντά στα τέσσερα αντικείμενα.
Μακροπρόθεσμη μνήμη
Η μακροχρόνια μνήμη αφορά τη συνεχή αποθήκευση πληροφοριών. Στη φροϋδική ψυχολογία, η μακροχρόνια μνήμη θα ονομαζόταν το προσυνειδητό και το ασυνείδητο.
Αυτές οι πληροφορίες βρίσκονται σε μεγάλο βαθμό εκτός της συνειδητότητάς μας, αλλά μπορούν να κληθούν στην λειτουργική μνήμη για να χρησιμοποιηθούν όταν χρειαστεί. Ορισμένες αναμνήσεις είναι αρκετά εύκολο να ανακληθούν, ενώ άλλες είναι πολύ πιο δύσκολο να προσπελαστούν.
Γιατί ξεχνάμε
Η λήθη είναι ένα εκπληκτικά συνηθισμένο φαινόμενο. Σκεφτείτε μόνο πόσο εύκολο είναι να ξεχάσετε το όνομα κάποιου ή να παραβλέψετε ένα σημαντικό ραντεβού. Γιατί οι άνθρωποι ξεχνούν τόσο συχνά πληροφορίες που έχουν μάθει στο παρελθόν;
Υπάρχουν τέσσερις βασικές εξηγήσεις για το γιατί συμβαίνει η λήθη:
- Αποτυχία αποθήκευσης μιας μνήμης
- Παρεμβολή
- Παρακινούμενη λήθη
- Αποτυχία ανάκτησης
Η έρευνα έχει δείξει ότι ένας από τους κρίσιμους παράγοντες που επηρεάζουν την αποτυχία της μνήμης είναι ο χρόνος.
Οι πληροφορίες συχνά ξεχνιούνται γρήγορα, ιδίως αν οι άνθρωποι δεν επανεξετάζουν και δεν προβάλλουν ενεργά τις πληροφορίες.
Μερικές φορές οι πληροφορίες απλώς χάνονται από τη μνήμη και, σε άλλες περιπτώσεις, δεν αποθηκεύτηκαν ποτέ σωστά εξ αρχής.
Ορισμένες αναμνήσεις ανταγωνίζονται η μία την άλλη, καθιστώντας δύσκολη τη δυνατότητα να θυμηθεί κανείς ορισμένες πληροφορίες. Σε άλλες περιπτώσεις, οι άνθρωποι προσπαθούν ενεργά να ξεχάσουν πράγματα που απλώς δεν θέλουν να θυμούνται.