Τι σημαίνει επιθετικότητα στην ψυχολογία;

Στην ψυχολογία, η επιθετικότητα αφορά μια σειρά από συμπεριφορές που μπορούν να οδηγήσουν σε σωματική και ψυχολογική βλάβη στον εαυτό σας, σε άλλους ή σε αντικείμενα του περιβάλλοντος. Η επιθετικότητα εστιάζει στην πρόκληση βλάβης σε ένα άλλο άτομο είτε σωματικά είτε ψυχικά.

Παρόλο που όλοι μας μπορεί να αισθανόμαστε επιθετικοί περιστασιακά, όταν η επιθετικότητα γίνεται διαρκής ή ακραία, μπορεί να αποτελεί ένδειξη μιας υποκείμενης διαταραχής της ψυχικής υγείας, μιας διαταραχής χρήσης ουσιών ή ενός άλλου ιατρικού προβλήματος.

Τα σημάδια της επιθετικότητας

Λόγω του ότι η επιθετική συμπεριφορά αποσκοπεί στο να βλάψει κάποιον που δεν το επιθυμεί, θα πρέπει να συνεπάγεται δράση – το να σκέφτεσαι απλώς να βλάψεις κάποιον ή να νιώθεις θυμό δεν αρκεί, και το να βλάψεις κάποιον κατά λάθος δεν είναι αρκετό. Οι επιθετική συμπεριφορά μπορεί να είναι:

• Σωματική, όπως το να χτυπάς, να δέρνεις, να κλωτσάς ή να μαχαιρώνεις ένα άλλο άτομο. Η καταστροφή περιουσίας αποτελεί επίσης μια μορφή σωματικής επιθετικότητας.
• Λεκτική, η οποία μπορεί να συμπεριλαμβάνει χλευασμό, βρισιές και φωνές.
• Ενδέχεται να αφορά τις διαπροσωπικές σχέσεις, επομένως σε αυτήν την περίπτωση επιδιώκεται η βλάβη των σχέσεων κάποιου άλλου ατόμου. Εδώ μπορεί να συμπεριληφθεί η διασπορά φημών και το να λέτε ψέματα για κάποιον άλλον.
• Παθητική-επιθετική, όπως η αγνόηση κάποιου ατόμου κατά τη διάρκεια μιας κοινωνικής εκδήλωσης ή η έκφραση συγκεκαλυμμένων προσβολών (αυτό που λέμε “να σε κάψω Γιάννη, να σ’ αλείψω λάδι”). Η παθητικο-επιθετική συμπεριφορά έχει συνήθως ως στόχο να επιτρέψει να προκληθεί βλάβη σε κάποιον, αντί να προκαλεί άμεσα βλάβη.

Εάν και συχνά αντιλαμβανόμαστε την επιθετικότητα μέσω των σωματικών της μορφών, η ψυχολογική επιθετικότητα μπορεί επίσης να είναι πολύ επιζήμια. Ο εκφοβισμός ή η λεκτική επίπληξη ενός άλλου ατόμου, για παράδειγμα, αποτελούν παραδείγματα λεκτικής, νοητικής και συναισθηματικής επιθετικότητας. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός είναι μια ακόμη μορφή μη σωματικής επιθετικότητας που μπορεί να προκαλέσει σοβαρή βλάβη στους άλλους.

Τύποι επιθετικότητας

Οι ψυχολόγοι χωρίζουν την επιθετικότητα σε δύο βασικές κατηγορίες. Και οι δύο είναι επιζήμιες για όσους τις βιώνουν, είτε ως στόχος είτε ως δράστης.

• Παρορμητική επιθετικότητα

Γνωστή και ως συναισθηματική ή αντιδραστική επιθετικότητα, η παρορμητική επιθετικότητα χαρακτηρίζεται από έντονα συναισθήματα. Η παρορμητική επιθετικότητα, ειδικά όταν προκαλείται από θυμό, ενεργοποιεί το σύστημα οξείας αντίδρασης στην απειλή στον εγκέφαλο, στο οποίο συμμετέχουν η αμυγδαλή, ο υποθάλαμος και η κεντρική φαιά ουσία του μέσου εγκεφάλου.

Αυτή η μορφή επιθετικότητας δεν είναι προγραμματισμένη και συχνά εκδηλώνεται εν βρασμώ ψυχής. Αν ένα άλλο αυτοκίνητο σας κόψει το δρόμο στην κίνηση και αρχίσετε να φωνάζετε και να βρίζετε τον άλλο οδηγό, βιώνετε παρορμητική επιθετικότητα.

• Εργαλειακή επιθετικότητα

Γνωστή και ως επιθετικότητα του αρπακτικού, η εργαλειακή επιθετικότητα χαρακτηρίζεται από συμπεριφορές που αποσκοπούν στην επίτευξη ενός ευρύτερου στόχου. Η εργαλειακή επιθετικότητα είναι συχνά προσεκτικά σχεδιασμένη και συνήθως αποτελεί μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού.

Ο τραυματισμός ενός άλλου ατόμου σε μια ληστεία είναι ένα παράδειγμα αυτού του τύπου επιθετικότητας. Ο στόχος του επιτιθέμενου είναι να αποκτήσει χρήματα και η βλάβη ενός άλλου ατόμου είναι το μέσο για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Γιατί είμαστε επιθετικοί;

Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι προκαλεί την υπερβολική ή ανάρμοστη επιθετικότητα. Κατά πάσα πιθανότητα εμπλέκονται διάφοροι παράγοντες, όπως η βιολογία, το περιβάλλον και το ψυχολογικό ιστορικό ενός ατόμου.

• Βιολογικοί παράγοντες

Μπορεί να υπάρχουν γενετικοί και ορμονικοί παράγοντες που επηρεάζουν την επιθετικότητα. Οι ανισορροπίες σε ορισμένες ορμόνες, όπως η τεστοστερόνη και η κορτιζόλη, καθώς και στους νευροδιαβιβαστές, όπως η σεροτονίνη και η ντοπαμίνη, μπορεί να συνδέονται με την επιθετικότητα.

Αυτές οι ανισορροπίες μπορεί να εμφανιστούν για διάφορους λόγους, συμπεριλαμβανομένης της κληρονομικότητας.

Η δομή του εγκεφάλου μπορεί επίσης να επηρεάσει την επιθετικότητα. Τα άτομα με δομικές ανωμαλίες στην αμυγδαλή έχουν την τάση να επιδεικνύουν μεγαλύτερη επιθετικότητα σε σχέση με τους συνομηλίκους τους. Αλλαγές σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου μπορεί επίσης να συμβάλλουν στην επιθετική συμπεριφορά.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες

Ο τρόπος με τον οποίο μεγαλώσατε μπορεί να παίζει ρόλο στο αν θα εμπλακείτε ή όχι σε επιθετική συμπεριφορά. Οι άνθρωποι που μεγαλώνουν ως μάρτυρες επιθετικότητας μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες να πιστεύουν ότι η βία και η εχθρικότητα είναι κοινωνικά αποδεκτές. Η βίωση τραυμάτων κατά την παιδική ηλικία μπορεί επίσης να οδηγήσει σε επιθετική συμπεριφορά στην ενήλικη ζωή.

Το διάσημο πείραμα της κούκλας Bobo του ψυχολόγου Albert Bandura έδειξε ότι η μάθηση μέσω της παρατήρησης μπορεί επίσης να παίξει ρόλο στον τρόπο ανάπτυξης της επιθετικότητας. Σε αυτό το πείραμα, τα παιδιά που παρακολούθησαν ένα βίντεο κλιπ όπου ένα ενήλικο μοντέλο συμπεριφερόταν επιθετικά προς μια κούκλα Bobo είχαν περισσότερες πιθανότητες να μιμηθούν αυτές τις ενέργειες όταν τους δινόταν η ευκαιρία.

Ψυχολογικοί παράγοντες

Αρκετές διαταραχές της ψυχικής υγείας μπορούν να συσχετιστούν με επιθετική συμπεριφορά, μεταξύ άλλων:

• Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ)
• Η διπολική διαταραχή
• Η οριακή διαταραχή της προσωπικότητας
• Ο ναρκισσισμός
• Η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD)

Η επιληψία, η άνοια, η ψύχωση, η διαταραχή χρήσης ουσιών και οι εγκεφαλικές κακώσεις ή ανωμαλίες μπορούν επίσης να επηρεάσουν την επιθετικότητα.

Οι συνέπειες της επιθετικότητας

Η επιθετικότητα μπορεί να επηρεάσει την υγεία και τις σχέσεις σας. Έρευνες δείχνουν ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ του θυμού και της χρόνιας φλεγμονής, η οποία μπορεί να προκαλέσει δευτερογενή προβλήματα υγείας, όπως καρδιαγγειακά προβλήματα.

Ο θυμός και η επιθετικότητα συνδέονται επίσης με διαταραχές της ψυχικής υγείας. Ωστόσο, δεν είναι σαφές αν ο μη ελεγχόμενος θυμός προκαλεί αυτές τις παθήσεις ή αν οι ίδιες οι παθήσεις καθιστούν δύσκολη τη διαχείριση έντονων συναισθημάτων όπως ο θυμός και η επιθετικότητα.

Η εμπειρία της επιθετικότητας στα χέρια ενός συντρόφου, φίλου ή μέλους της οικογένειας έχει επίσης επιζήμιες επιπτώσεις. Τα άτομα που έχουν πέσει θύματα σωματικής ή ψυχολογικής επιθετικότητας θεωρούν τις εμπειρίες αυτές επιβλαβείς, ακόμη και όταν ο επιτιθέμενος δεν το βλέπει έτσι. Αυτές οι μορφές επιθετικότητας μπορεί τελικά να οδηγήσουν στο τέλος της σχέσης.

Η ανεξέλεγκτη επιθετικότητα μπορεί επίσης να δυσκολέψει τα πράγματα στην εργασία και να επιβαρύνει τις φιλίες. Το γεγονός αυτό μπορεί να οδηγήσει σε περισσότερο άγχος και αισθήματα αποξένωσης για τον επιτιθέμενο, γεγονός που ενδέχεται να επιδεινώσει το πρόβλημα.

Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε την επιθετικότητά μας

Αν βιώνετε συναισθήματα επιθετικότητας, μπορείτε να μάθετε να διαχειρίζεστε το θυμό σας και να τον αντιμετωπίζετε με πιο εποικοδομητικό τρόπο.

Η εκ των προτέρων εκπόνηση ενός σχεδίου διαχείρισης του θυμού μπορεί να σας προσφέρει έναν οδικό χάρτη για να τον χρησιμοποιήσετε όταν τα συναισθήματά σας μοιάζουν να βρίσκονται εκτός ελέγχου.

Αυτό το σχέδιο θα πρέπει να περιλαμβάνει τρόπους για να μειώσετε τα επίπεδα άγχους σας, όπως

• Να προσέχετε τα προειδοποιητικά σημάδια του θυμού σας, όπως είναι το σφίξιμο του σαγονιού σας, ο γρήγορος σφυγμός και η εφίδρωση
• Να εφαρμόζετε τεχνικές χαλάρωσης, όπως η βαθιά αναπνοή, ο διαλογισμός ή η προοδευτική μυϊκή χαλάρωση (PMR)
• Να ασχολείστε με τις αισθήσεις σας εστιάζοντας σε πράγματα που μπορείτε να δείτε, να μυρίσετε, να ακούσετε, να αγγίξετε ή να γευτείτε
• Να απομακρυνθείτε από την κατάσταση που πυροδοτεί το θυμό και την επιθετικότητα
• Να ασκείστε για να κάψετε την υπερβολική ενέργεια
• Να απευθυνθείτε σε έναν έμπιστο φίλο ή μέλος της οικογένειας για να λάβετε κοινωνική υποστήριξη
• Να αποσπάσετε την προσοχή σας με μια άλλη δραστηριότητα
• Να επαναδιατυπώσετε τις αρνητικές σκέψεις
• Να μάθετε να εξερευνάτε και να αποδέχεστε τα συναισθήματα που κρύβονται πίσω από την επιθετική σας συμπεριφορά