Πώς επηρεάζει η παχυσαρκία την υγεία μας;

Η παχυσαρκία ορίζεται ως η συσσώρευση λίπους στο ανθρώπινο σώμα πέρα από την ποσότητα που είναι απαραίτητη για την αρμονική του λειτουργία.

Η συσσώρευση αυτή σχετίζεται με πολλά νοσήματα και μεταβολικές διαταραχές καθώς και αυξημένη θνητότητα και νοσηρότητα.

Για την εκτίμηση της παχυσαρκίας χρησιμοποιείται ευρέως ο ΔΜΣ (Δείκτης Μάζας Σώματος, δηλαδή το πηλίκο του σωματικού βάρους σε κιλά προς το ύψος σε μέτρα υψωμένο στο τετράγωνο: ΣΒ (κιλά)/ [ύψος(μέτρα)]2 ).

Ο ΔΜΣ (το αγγλικό ακρωνύμιο είναι ΒΜΙ από τις λέξεις Body Mass Index) αποτελεί έναν αδρό δείκτη που όμως είναι ιδιαίτερα εύχρηστος και συσχετίζεται ικανοποιητικά με το βάρος του λιπώδους ιστού στα περισσότερα άτομα.

Με βάση τη τιμή του ΒΜΙ ένα άτομο μπορεί να ενταχθεί σε κάποια από τις παρακάτω κατηγορίες:

Την περίοδο 2015-2016, η παχυσαρκία αφορούσε σχεδόν το 40% του πληθυσμού των ΗΠΑ.

Τα άτομα που έχουν πρόβλημα παχυσαρκίας έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν μια σειρά σοβαρών προβλημάτων υγείας.

Αυτά τα προβλήματα υγείας επηρεάζουν σχεδόν κάθε μέρος του σώματος, μεταξύ των οποίων ο εγκέφαλος, τα αιμοφόρα αγγεία, η καρδιά, το συκώτι, η χοληδόχος κύστη, τα οστά και οι αρθρώσεις.

Για τη χώρα μας οι ενδείξεις είναι ότι τα ποσοστά της παχυσαρκίας είναι αρκετά υψηλά.

Η Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας πραγματοποίησε μεγάλη πανελλήνια επιδημιολογική μελέτη με σκοπό την ακριβή καταγραφή του μεγέθους του προβλήματος. Σε σύνολο 17341 ενήλικων ατόμων ηλικίας 20-70 ετών που συμμετείχαν στην μελέτη το ποσοστό παχύσαρκων ανδρών ήταν 26% και γυναικών 18,2%.

Το ποσοστό υπέρβαρων ανδρών ήταν στην ίδια μελέτη 41,1% και γυναικών 29,9%. Αν αθροίσει κανείς αυτά τα ποσοστά καταλήγει στους ανησυχητικούς αριθμούς του 67.1% (άνδρες) και 48.1% (γυναίκες) Ελλήνων με πρόβλημα αυξημένου σωματικού βάρους.

Η νοσογόνος παχυσαρκία πάντως (ΔΜΣ>40 kg/m2 ) ανιχνεύεται σε χαμηλά ποσοστά στον ελληνικό πληθυσμό: 1.4% στους άνδρες και 1.1% στις γυναίκες.

Στην ίδια επιδημιολογική μελέτη καταγράφηκαν τα ποσοστά της παχυσαρκίας στα παιδιά και στους εφήβους.

Στα αγόρια ηλικίας 13-19 ετών το 29.6% ήταν υπέρβαρα ή παχύσαρκα ενώ στα κορίτσια το ποσοστό ήταν 16.1%.

Τα αντίστοιχα ποσοστά στην ηλικία 7-12 ετών ήταν 22.7% (αγόρια) και 18.3% (κορίτσια) και για την ηλικία 1-6 ετών 23.1% (αγόρια) και 20.8% (κορίτσια).

Τα ποσοστά αυτά είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη.

Παρακάτω γίνεται μία σύντομη αναφορά στο πώς τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού επηρεάζονται από την παχυσαρκία:

Νευρικό σύστημα

Το υπερβολικό βάρος ή η παχυσαρκία αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου, κατά το οποίο το αίμα σταματά να ρέει στον εγκέφαλο.

Η παχυσαρκία μπορεί επίσης να έχει βαθιά επίδραση στην ψυχική υγεία.

Αυτό συνεπάγεται υψηλότερο κίνδυνο κατάθλιψης, χαμηλής αυτοεκτίμησης και προβλημάτων με την εικόνα που έχει κανείς για το σώμα του.

Αναπνευστικό σύστημα

Το λίπος που είναι αποθηκευμένο γύρω από το λαιμό μπορεί να οδηγήσει σε πίεση και μείωση της διαμέτρου των αεραγωγών, γεγονός που μπορεί να δυσχεράνει την αναπνοή τη νύχτα.

Αυτό ονομάζεται υπνική άπνοια.

Η αναπνοή μπορεί στην πραγματικότητα να διακοπεί για μικρά χρονικά διαστήματα σε άτομα με υπνική άπνοια.

Πεπτικό σύστημα

Η παχυσαρκία έχει συσχετιστεί με υψηλότερο κίνδυνο γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης (ΓΟΠ). Η ΓΟΠ εμφανίζεται όταν το οξύ του στομάχου παλινδρομεί στον οισοφάγο.

Επιπλέον, η παχυσαρκία αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης χολόλιθων. Αυτό συμβαίνει όταν η χολή συσσωρεύεται και σκληραίνει στη χοληδόχο κύστη.

Κάτι τέτοιο μπορεί να απαιτήσει χειρουργική επέμβαση.

Το λίπος μπορεί επίσης να συσσωρευτεί γύρω από το συκώτι και να οδηγήσει σε ηπατική βλάβη, ουλώδεις ιστούς, ακόμη και σε ηπατική ανεπάρκεια.

Καρδιαγγειακό και ενδοκρινικό σύστημα

Στα άτομα με παχυσαρκία, η καρδιά πρέπει να εργάζεται σκληρότερα για να διοχετεύει το αίμα στο σώμα.

Αυτό οδηγεί σε υψηλή αρτηριακή πίεση ή υπέρταση. Η υψηλή αρτηριακή πίεση είναι η κύρια αιτία εγκεφαλικού επεισοδίου.

Η παχυσαρκία μπορεί επίσης να καταστήσει τα κύτταρα του σώματος ανθεκτικά στην ινσουλίνη.

Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που μεταφέρει το σάκχαρο από το αίμα στα κύτταρά, όπου και χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας.

Εάν υπάρχει ανθεκτικότητα στην ινσουλίνη, το σάκχαρο δεν μπορεί να προσληφθεί από τα κύτταρα, με συνέπεια την αύξηση του σακχάρου στο αίμα.

Το γεγονός αυτό αυξάνει τον κίνδυνο ενός ατόμου να εμφανίσει διαβήτη τύπου 2, μια πάθηση κατά την οποία το σάκχαρο στο αίμα είναι υπερβολικά υψηλό.

Ο διαβήτης τύπου 2 συνδέεται με μια σειρά άλλων προβλημάτων υγείας, όπως καρδιακές παθήσεις, νεφροπάθειες, εγκεφαλικά επεισόδια, ακρωτηριασμούς και προβλήματα όρασης.

Η υψηλή αρτηριακή πίεση, η υψηλή χοληστερόλη και το υψηλό σάκχαρο στο αίμα, σε συνδυασμό με το υπερβολικό σωματικό λίπος, μπορούν να προκαλέσουν σκληρότητα και στένωση των αιμοφόρων αγγείων που μεταφέρουν το αίμα στην καρδιά.

Η κατάσταση αυτή ονομάζεται αθηροσκλήρωση, και μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού επεισοδίου.

Ο διαβήτης και η υψηλή αρτηριακή πίεση είναι επίσης κοινές αιτίες χρόνιας νεφρικής νόσου.

Αναπαραγωγικό σύστημα

Επιδημιολογικές μελέτες υπολογίζουν  πως 30-47% των υπέρβαρων και παχύσαρκων γυναικών έχουν ασταθή κύκλο. Το λίπος φαίνεται να παίζει βασικό ρόλο  στην έναρξη της εφηβείας και της εμμήνου ρύσεως.

Ο αυξημένος δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) και ιδίως  η κεντρική παχυσαρκία σχετίζονται αναλογικά με αστάθεια της περιόδου και ορμονικές διαταραχές. Ιδιαίτερα η παχυσαρκία κατά την παιδική και εφηβική ηλικία αυξάνει τον κίνδυνο για τέτοιες διαταραχές κατά την ενήλικο ζωή.

Η πιο συχνή αιτία υπογονιμότητας που σχετίζεται με την παχυσαρκία είναι το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) που επηρεάζει περίπου το 10% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας.

Το αυξημένο σωματικό βάρος  ανευρίσκεται σε περίπου 40% των γυναικών με PCOS και επιβαρύνει σημαντικά τα συμπτώματα της πάθησης. Διαταραχές γονιμότητας όμως διαπιστώνονται και σε παχύσαρκες γυναίκες χωρίς πολυκυστικές ωοθήκες.

Μεταξύ άλλων έχουν διαπιστωθεί διαταραχές στην λειτουργία της υπόφυσης και των ωοθηκών.

Η πιθανότητα αυτόματης σύλληψης ελαττώνεται στις γυναίκες με ΔΜΣ πάνω από 29 kg/m2.

Ακόμα και μετά την διόρθωση για άλλους παράγοντες, οι γυναίκες με αυξημένο ΔΜΣ είχαν 4% λιγότερες κυήσεις για κάθε βαθμό  αύξησής του πάνω από το φυσιολογικό.

Ακόμα και αν υπάρξει εγκυμοσύνη και προχωρήσει, οι παχύσαρκες γυναίκες έχουν αυξημένο κίνδυνο πολλαπλών επιπλοκών κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Ο κίνδυνος για διαβήτη κύησης, προεκλαμψία και ανάγκη για καισαρική τομή αυξάνει παράλληλα με τον δείκτη μάζας σώματος  σε όλες της γυναίκες με ΔΜΣ >30 αλλά είναι πολύ μεγαλύτερος για γυναίκες με νοσογόνο παχυσαρκία (ΔΜΣ >40).

Οι παχύσαρκες γυναίκες έχουν ακόμα αυξημένο κίνδυνο για υπέρταση, για θρομβωτικά επεισόδια και για αποβολές.

Η παχυσαρκία φαίνεται να σχετίζεται επίσης με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαταραχών στη διάπλαση του εμβρύου, κυρίως της καρδιάς και του νευρικού συστήματος του μωρού και θανάτου του νεογνού.

Ένα ακόμα ανησυχητικό φαινόμενο  που  όλο και πιο συχνά παρατηρείται σε έρευνες είναι ότι, τα μωρά που γεννιούνται από παχύσαρκες μητέρες έχουν και τα ίδια αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν παχυσαρκία από την παιδική τους ηλικία.

Μυοσκελετικό σύστημα

Η παχυσαρκία μπορεί να προκαλέσει επιδείνωση της οστικής πυκνότητας και της μυϊκής μάζας. Αυτό αναφέρεται ως οστεοσαρκοπενική παχυσαρκία.

Η οστεοσαρκοπενική παχυσαρκία μπορεί να οδηγήσει σε υψηλότερο κίνδυνο καταγμάτων, σωματικής αναπηρίας, αντίστασης στην ινσουλίνη και χειρότερης συνολικής εξέλιξης της υγείας.

Η οστεοσαρκοπενική παχυσαρκία (osteosarcopenic obesity – OSO) αποτελεί ένα πρόσφατα περιγραφέν σύνδρομο, που περιλαμβάνει διαταραχές σε οστά (οστεοπενία/οστεοπόρωση), μύες (σαρκοπενία) και λιπώδη ιστό (παχυσαρκία), ως επακόλουθο της γήρανσης.

Η οστική και μυϊκή μάζα και δύναμη φθίνουν με την πάροδο της ηλικίας, ενώ το σωματικό λίπος αυξάνεται.

Αυτές οι αλλαγές στη σύσταση του σώματος συνοδεύονται από χαμηλά επίπεδα χρόνιας φλεγμονής και περιορισμό της σωματικής δραστηριότητας, συνδυασμός που ευνοεί την OSO.

Η οστεοσαρκοπενική παχυσαρκίαμπορεί να αναπτύσσεται λόγω της αρχικής παρουσίας αυξημένου σωματικού βάρους ή παχυσαρκίας που ακολουθείται από χρόνια φλεγμονή, όπως επίσης και λόγω κακής διατροφής και τρόπου ζωής.

Το επιπλέον βάρος μπορεί επίσης να πιέσει υπερβολικά τις αρθρώσεις, οδηγώντας σε πόνο και δυσκαμψία.

Δέρμα

Το δέρμα στα παχύσαρκα άτομα εμφανίζει πολλαπλές πτυχώσεις και αυξημένη ευθραυστότητα.

Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η αυξημένη συχνότητα μυκητιασικών λοιμώξεων στο δέρμα των ατόμων αυτών.

Η παχυσαρκία ευνοεί την ανάπτυξη της κυτταρίτιδας.

Η κυτταρίτιδα ή λιποδυστροφία είναι μια παθολογική κατάσταση των δερματικών και υποδόριων ιστών, που χαρακτηρίζεται κλινικά από εναπόθεση νερού και λίπους στον υποδόριο ιστό, που συνοδεύεται από μειωμένη ελαστικότητα και εμφάνιση της χαρακτηριστικής μορφής “ρυτίδων” πάνω στο δέρμα.

Η υπερβολική εναπόθεση λίπους στον λιπώδη ιστό είναι εύλογο ότι δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο στην περιοχή, ενώ η αύξηση ή το επιπλέον βάρος επιβαρύνει την φλεβική και λεμφική κυκλοφορία.

Άλλες επιδράσεις στο σώμα

Η παχυσαρκία έχει συνδεθεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης πολλών διαφορετικών τύπων καρκίνου, όπως καρκίνου του ενδομητρίου, του ήπατος, των νεφρών, του τραχήλου της μήτρας, του παχέος εντέρου, του οισοφάγου και του παγκρέατος, μεταξύ άλλων.

Καθώς αυξάνεται ο δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ), αυξάνεται και ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου.

Εν κατακλείδι