Αϋπνία: 12 αιτίες, συμπτώματα, τύποι και άλλα

Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν περάσει μια νύχτα κατά τη διάρκεια της οποίας δεν μπόρεσαν να κοιμηθούν, όσο απεγνωσμένα και αν προσπάθησαν.

Όταν δεν μπορείτε να κοιμηθείτε, ο ήχος του ρολογιού το μόνο που σας θυμίζει είναι η εξάντλησή σας και οι ατελείωτες ώρες που απομένουν μέχρι το πρωί.

Και ίσως τελικά να πέσετε για ύπνο γύρω στα ξημερώματα, μόνο και μόνο για να σας ξυπνήσει το ξυπνητήρι μια ώρα αργότερα.

Η αϋπνία, ο όρος που περιγράφει το πρόβλημα ύπνου τη νύχτα, είναι ένα από τα πλέον συνηθισμένα προβλήματα ύπνου.

Περίπου ένας στους τρεις ενήλικες έχει περιόδους αϋπνίας που διαρκούν μερικές ημέρες κάθε φορά. Αυτή είναι η οξεία αϋπνία.

Όμως, το 10% έως 15% των ενηλίκων υποφέρει από χρόνια δυσκολία στον ύπνο που εμφανίζεται περισσότερες από 3 νύχτες την εβδομάδα για πάνω από ένα μήνα, και που είναι γνωστή ως χρόνια αϋπνία.

Σύμφωνα με το εγχειρίδιο ICSD-3 της Αμερικανικής Ακαδημίας Ιατρικής του Ύπνου, η αϋπνία ορίζεται ως “επίμονη δυσκολία στην έναρξη, τη διάρκεια, την παγίωση ή την ποιότητα του ύπνου“.

Έχει πολλούς πιθανούς παράγοντες και συμπτώματα, αλλά η διάγνωσή της εξαρτάται από δύο βασικές συνιστώσες:

Τις διαταραχές του ύπνου που εμφανίζονται παρά τις επαρκείς ευκαιρίες για φυσιολογικό ύπνο και την επιβάρυνση του ατόμου κατά τη διάρκεια της ημέρας που προκύπτει άμεσα από την κακή ποιότητα ή διάρκεια του ύπνου.

Η χρόνια χαρακτηρίζεται από συμπτώματα που εμφανίζονται τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα για τουλάχιστον τρεις μήνες.

Η αϋπνία που διαρκεί έως και λιγότερο από τρεις μήνες είναι γνωστή ως βραχείας διάρκειας.

Σε σπάνιες περιπτώσεις, οι ασθενείς μπορεί να παρουσιάζουν συμπτώματα αϋπνίας χωρίς να πληρούν τα κριτήρια της βραχείας διάρκειας αϋπνίας και μπορεί να δικαιολογούν κάποια μορφή θεραπείας. Αυτό είναι γνωστό ως παροδική αϋπνία.

Παρά το γεγονός ότι η αϋπνία μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικούς τρόπους, οι περισσότερες διαγνώσεις εμπίπτουν σε μία από τις δύο κατηγορίες:

Η αϋπνία που εκδηλώνεται κατά τον ύπνο αναφέρεται στη δυσκολία να αποκοιμηθεί κανείς.

Αυτός ο τύπος αϋπνίας μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα που δυσκολεύονται να χαλαρώσουν στο κρεβάτι, καθώς και σε άτομα των οποίων ο κιρκάδιος ρυθμός δεν είναι συγχρονισμένος λόγω παραγόντων όπως το τζετ λαγκ ή το ακανόνιστο πρόγραμμα εργασίας.

Η αϋπνία συντήρησης του ύπνου αναφέρεται στη δυσκολία να παραμείνει κανείς κοιμισμένος μετά τον αρχικό ύπνο.

Αυτός ο τύπος αϋπνίας είναι συχνός σε ηλικιωμένους που κοιμούνται, καθώς και σε άτομα που καταναλώνουν αλκοόλ, καφεΐνη ή καπνό πριν από τον ύπνο.

Ορισμένες διαταραχές, όπως η υπνική άπνοια και η διαταραχή της περιοδικής κίνησης των άκρων, μπορούν επίσης να προκαλέσουν αϋπνία συντήρησης του ύπνου.

Ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να έχουν μικτού τύπου αϋπνία που περιλαμβάνει τόσο δυσκολίες έναρξης και επέλευσης του ύπνου όσο και δυσκολίες διατήρησης του ύπνου, ενώ τα άτομα με χρόνια αϋπνία μπορεί να διαπιστώσουν ότι αυτά τα συμπτώματα μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου.

Στοιχεία σχετικά με την αϋπνία

Η αϋπνία επηρεάζει τους ανθρώπους με διαφορετικούς τρόπους.

Εάν πάσχετε από αυτήν, μπορεί να μην μπορείτε να κοιμηθείτε ή να μην μπορείτε να παραμείνετε κοιμισμένοι.

Μπορεί να ξυπνάτε συνεχώς νωρίτερα από ό,τι θα θέλατε, ίσως τις πρώτες πρωινές ώρες, και να μην μπορείτε να ξανακοιμηθείτε.

Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να έχουν αϋπνία από ό,τι οι άνδρες.

Η αϋπνία είναι επίσης πιο συχνή σε εργαζόμενους με βάρδιες, οι οποίοι δεν έχουν σταθερό πρόγραμμα ύπνου, σε άτομα με χαμηλό εισόδημα, σε άτομα που έχουν ιστορικό κατάθλιψης και σε όσους δεν έχουν έντονη σωματική δραστηριότητα.

Η αϋπνία μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στην υγεία του ασθενούς.

Η κακή ποιότητα του ύπνου συνδέεται με:

• Αυξημένο κίνδυνο για καρδιακές παθήσεις
• Αυξημένο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου
• Αυξημένο κίνδυνο για διαβήτη
• Υπερβολική αύξηση βάρους ή παχυσαρκία
• Κατάθλιψη
• Αυξημένο κίνδυνο τραυματισμού του εαυτού σας ή άλλων, όπως ένα τροχαίο ατύχημα που προκαλείται από οδήγηση σε κατάσταση υπνηλίας

Συμπτώματα αϋπνίας

• Αυτά είναι τα συνήθη συμπτώματα της αϋπνίας:
• Απογοήτευση και προβληματισμός σχετικά με την έλλειψη ύπνου.
• Σωματικοί πόνοι, όπως πονοκέφαλοι και στομαχόπονοι
• Μειωμένη απόδοση στην εργασία
• Υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας ή χαμηλή ενεργητικότητα
• Δυσκολία συγκέντρωσης της προσοχής
• Άγχος
• Ένταση και ευερεθιστότητα
• Κατάθλιψη και εναλλαγές της διάθεσης

Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα μεταξύ των ασθενών με χρόνια αϋπνία περιλαμβάνουν δυσκολία στην έλευση και/ή στη διατήρηση του ύπνου, ξύπνημα νωρίτερα από το προγραμματισμένο και μη αίσθηση κούρασης ή ετοιμότητας για ύπνο στις προγραμματισμένες ώρες.

Η εξασθένηση κατά τη διάρκεια της ημέρας είναι απαραίτητο χαρακτηριστικό της αϋπνίας και αυτό μπορεί επίσης να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους.

Οι συνήθεις βλάβες περιλαμβάνουν κόπωση και κακουχία, δυσκολίες στη μνήμη και τη συγκέντρωση, διαταραχές της διάθεσης και ευερεθιστότητα, καθώς και προβλήματα συμπεριφοράς, όπως υπερκινητικότητα και επιθετικότητα.

Αιτίες Αϋπνίας

Η αϋπνία έχει πολλές πιθανές αιτίες. Οι λόγοι για τους οποίους μένετε ξύπνιοι ενώ δεν θέλετε να είστε είναι προσωπικοί και διαφέρουν από άνθρωπο σε άνθρωπο μπορεί να συμπεριλαμβάνουν κάποιο ή όλα τα παρακάτω:

• Φάρμακα που επηρεάζουν τον ύπνο
• Διατροφικές επιλογές, όπως η καφεΐνη αργά μέσα στην ημέρα, που παρεμποδίζει τον ύπνο
• Αγχωτικές σκέψεις
• Κατάθλιψη
• Πρόσφατες ανακατατάξεις στη ζωή σας, όπως διαζύγιο ή θάνατος αγαπημένου προσώπου
• Ορμονικές αλλαγές, όπως αυτές που συνοδεύουν την εμμηνόπαυση
• Συνήθειες κατά τον κατάκλιση που δεν οδηγούν σε ξεκούραστο ύπνο
• Διαταραχές του ύπνου
• Χρόνιος πόνος
• Ιατρικές παθήσεις, όπως γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, προβλήματα θυρεοειδούς, εγκεφαλικό επεισόδιο ή άσθμα
• Ουσίες όπως το αλκοόλ και η νικοτίνη
• Ταξίδια, ιδίως μεταξύ διαφορετικών χρονικών ζωνών

Αναλυτικότερα:

Η αϋπνία πιστεύεται ότι οφείλεται σε μια κατάσταση υπερδιέγερσης που μπορεί να επηρεάσει την έναρξη του ύπνου και τη διατήρησή του.

Η υπερένταση μπορεί να είναι ψυχική, σωματική ή συνδυασμός και των δύο.

Περιβαλλοντικοί, σωµατικοί και ψυχολογικοί παράγοντες µπορούν να διαδραµατίσουν ρόλο στην αϋπνία. Σε αυτούς περιλαµβάνονται τα εξής:

• Λήψη ή κατανάλωση ουσιών που επηρεάζουν αρνητικά τον ύπνο. Σε αυτές περιλαμβάνονται το αλκοόλ, η νικοτίνη και άλλα ναρκωτικά, καθώς και η καφεΐνη.
  
  Ορισμένα φάρμακα μπορούν επίσης να εμποδίσουν τον ύπνο, όπως τα χάπια διατροφής και τα φάρμακα για το κρυολόγημα.
  
  Οι άνθρωποι μπορεί επίσης να αντιμετωπίζουν προβλήματα έναρξης ή διατήρησης του ύπνου καθώς το σώμα τους εγκλιματίζεται σε νέα φάρμακα ή αντιμετωπίζει την διακοπή φαρμάκων μετά τη λήξη της χρήσης τους.
  
• Προβλήματα υγείας.
  
  Ο σωματικός πόνος και η δυσφορία μπορεί να δυσχεραίνουν την έλευση ή/και τη διατήρηση του ύπνου, οδηγώντας σε προβλήματα κατά τη διάρκεια της ημέρας.
  
  Καταστάσεις που απαιτούν συχνές επισκέψεις στην τουαλέτα τη νύχτα, όπως η εγκυμοσύνη ή ο διογκωμένος προστάτης, μπορούν επίσης να προκαλέσουν συμπτώματα αϋπνίας.
  
  Το ίδιο ισχύει και για την υπνική άπνοια, μια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από ακανόνιστα αναπνευστικά επεισόδια, γνωστά ως άπνοιες, τα οποία εμφανίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας.
  
  Ο χρόνιος πόνος, το σύνδρομο ανήσυχων ποδιών, οι καρδιακές και πνευμονικές παθήσεις σχετίζονται επίσης με την αϋπνία.
  
• Διαταραχές συμπεριφοράς και ψυχικής υγείας.
  
  Η αϋπνία αποτελεί συχνό σύμπτωμα της κατάθλιψης.
  
  Το στρες και το άγχος μπορεί επίσης να συμβάλλουν στην αϋπνία, η οποία με τη σειρά της μπορεί να επιδεινώσει τα στρεσογόνα και αγχώδη συναισθήματα.
  
  Οι διαταραχές της ψυχικής υγείας, όπως η διπολική διαταραχή, μπορούν επίσης να προκαλέσουν αϋπνία. Η υπερβολική ανησυχία σχετικά με την αϋπνία είναι γνωστό ότι προκαλεί αϋπνία.

Η αϋπνία έχει επίσης συνδεθεί με τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής και τις συνήθειες ύπνου.

Πολλοί άνθρωποι υιοθετούν αυτές τις συνήθειες όταν είναι νεότεροι, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να τις διακόψουν ως ενήλικες.

Αυτές οι συνήθειες μπορεί να αφορούν το να πέφτει κανείς για ύπνο διαφορετική ώρα κάθε βράδυ ή να κοιμάται για πολύ ώρα κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Η έκθεση σε συσκευές με οθόνη, όπως οι υπολογιστές, οι τηλεοράσεις και τα κινητά τηλέφωνα, μπορεί επίσης να προκαλέσει προβλήματα ύπνου, όπως και η εργασία σε βραδινές ή νυχτερινές βάρδιες.

Άλλοι παράγοντες μπορεί επίσης να προκαλέσουν δυσκολία στην έλευση ή τη διατήρηση του ύπνου, όπως η ανεπαρκής άσκηση κατά τη διάρκεια της ημέρας ή ο υπερβολικός θόρυβος και/ή το φως στο υπνοδωμάτιο του κοιμώμενου.

Διάγνωση και Θεραπεία

Ίσως χρειαστεί να επισκεφθείτε έναν ειδικό γιατρό ύπνου για να μάθετε τι προκαλεί την αϋπνία σας.

Θα είναι χρήσιμο να έχετε μαζί σας ένα αρχείο με τις συνήθειες που έχετε στον ύπνο σας.

Η διαδικασία της διάγνωσης μπορεί να περιλαμβάνει:

• Το προσωπικό σας ιατρικό ιστορικό.
  
  Ο γιατρός σας θα εξετάσει τυχόν ιατρικές παθήσεις, τυχόν φάρμακα που λαμβάνετε και στρεσογόνες αλλαγές στη ζωή σας που μπορεί να προκαλούν αϋπνία.
  
• Το ιστορικό του ύπνου σας.
  
  Να είστε προετοιμασμένοι να περιγράψετε την αϋπνία σας με λεπτομέρειες όπως πόσο καιρό διαρκεί, τι πιστεύετε ότι μπορεί να συμβάλλει σε αυτήν και πώς είναι ο ύπνος σας, όπως για παράδειγμα αν με δυσκολία κοιμάστε έστω και λίγο ή αν ξυπνάτε πολύ νωρίς.
  
• Φυσική εξέταση.
  
  Ο γιατρός θα αναζητήσει τυχόν σωματικές αιτίες που θα μπορούσαν να προκαλούν προβλήματα ύπνου.
  
• Μελέτη ύπνου.
  
  Μπορεί να χρειαστεί να κοιμηθείτε τη νύχτα σε ένα ειδικό εργαστήριο όπου οι γιατροί παρακολουθούν τον ύπνο σας.

Η μελέτη ύπνου είναι μια μη επεμβατική, ολονύκτια εξέταση που επιτρέπει στους γιατρούς να σας παρακολουθούν ενώ κοιμάστε για να δουν τι συμβαίνει στον εγκέφαλο και το σώμα σας.

Για την εξέταση αυτή, θα μεταβείτε σε ένα εργαστήριο ύπνου που έχει διαμορφωθεί για διανυκτέρευση -συνήθως σε νοσοκομείο ή κέντρο ύπνου.

Ενώ κοιμάστε, μέσω ενός ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος παρακολουθούνται τα στάδια του ύπνου σας και οι κύκλοι του ύπνου REM και του ύπνου nonREM ή NREM που περνάτε κατά τη διάρκεια της νύχτας, για να εντοπιστούν πιθανές διαταραχές στο μοτίβο του ύπνου σας.

Μια μελέτη ύπνου θα μετρήσει επίσης πράγματα όπως οι κινήσεις των ματιών, τα επίπεδα οξυγόνου στο αίμα σας (μέσω ενός αισθητήρα – δεν εμπλέκονται βελόνες), τον καρδιακό και τον αναπνευστικό ρυθμό, το ροχαλητό και τις κινήσεις του σώματος.

Τα δεδομένα από τη μελέτη ύπνου σας θα ληφθούν συνήθως από έναν τεχνολόγο και αργότερα θα αξιολογηθούν από τον γιατρό σας.

Αυτό μπορεί να διαρκέσει έως και δύο εβδομάδες, οπότε και θα προγραμματίσετε μια επανεξέταση για να συζητήσετε τα αποτελέσματα.

Οι επιλογές που υπάρχουν για τη θεραπεία της αϋπνίας είναι μεταξύ άλλων οι εξής:

• Φάρμακα που σας βοηθούν να κοιμηθείτε και να παραμείνετε στον ύπνο
• Αλλαγή της υπάρχουσας φαρμακευτικής αγωγής, εάν αυτή προκαλεί το πρόβλημα
• Συμβουλευτική για την ανακούφιση από το άγχος και άλλα θέματα που σας απασχολούν
• Αλλαγή των επιλογών του τρόπου ζωής που μπορεί να επηρεάζουν τον ύπνο
• Καλύτερες συνήθειες κατά τον ύπνο, που ονομάζονται “υγιεινή του ύπνου”

Συμβουλές για την πρόληψη της αϋπνίας

Η χρόνια αϋπνία μπορεί να απαιτεί συνταγογραφούμενη φαρμακευτική αγωγή, γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία και άλλους τύπους ειδικής θεραπείας.

Για ορισμένους ανθρώπους, η υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών στον τρόπο ζωής και η καλή υγιεινή του ύπνου μπορούν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα της αϋπνίας και να τους βοηθήσουν να κοιμηθούν πιο ήσυχα.

Τα ακόλουθα μέτρα υγιεινής του ύπνου μπορεί να είναι ευεργετικά για τα άτομα με αϋπνία:

• Περιορισμός ή εξάλειψη των μεσημεριανών ύπνων, ιδίως αργά μέσα στην ημέρα
• Περιορισμός της χρήσης αλκοόλ, καφεΐνης και προϊόντων καπνού το βράδυ
• Αποφυγή γευμάτων αργά το βράδυ
• Περιορισμός του χρόνου τηλεθέασης πριν από τον ύπνο
• Τήρηση υγιεινής διατροφής και τακτική άσκηση κατά τη διάρκεια της ημέρας
• Ακολουθήστε ένα σταθερό πρόγραμμα ύπνου που περιλαμβάνει τις ίδιες ώρες κατάκλισης και αφύπνισης κάθε μέρα
• Χρησιμοποιήστε την κρεβατοκάμαρά σας, και το κρεβάτι σας, για ύπνο και σεξ – αποφύγετε την εργασία, τα βιντεοπαιχνίδια και άλλες διεγερτικές ενέργειες σε αυτό το χώρο
• Πηγές:
• American Academy of Sleep Medicine. (2014). The International Classification of Sleep Disorders – Third Edition (ICSD-3). Darien, IL.
• A.D.A.M. Medical Encyclopedia. (2018, March 26). Insomnia. August 20, 2020, fromhttps://medlineplus.gov/ency/article/000805.htm
• Kingsbury, J., Buxton, O., Emmons, K. (2014). Sleep and Its Relationship to Racial and Ethnic Disparities in Cardiovascular Disease. Current Cardiovascular Risk Reports, 7(5). https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3824366/
• Kaur, H., Spurling, B.C., Bollu, P.C. (2020, July). Chronic Insomnia. StatPearls Publishing. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK526136/