Δυσφαγία: Τι πρέπει να γνωρίζετε!

Σε ό,τι αφορά τη διατήρηση της υγείας σας και την παροχή στον οργανισμό σας των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών και βιταμινών, πιθανότατα δεν έχετε σκεφτεί πολύ την ίδια την διαδικασία της κατάποσης.

Όμως, η μεταφορά της τροφής και των υγρών από το στόμα σας στο πεπτικό σας σύστημα είναι μια πολύπλοκη διαδικασία.

Η πράξη της κατάποσης περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά νεύρα και μύες που εργάζονται για να μεταφέρουν την τροφή στο στόμα σας, να προετοιμάσουν και να μασήσουν την τροφή και στη συνέχεια να τη μετακινήσουν από το στόμα σας στο στομάχι σας μέσω του οισοφάγου.

Οποιαδήποτε βλάβη στο μηχανισμό αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές.

Τα προβλήματα με τη δυσκολία κατάποσης, που ονομάζεται επίσης δυσφαγία, μπορεί να έχουν διαφορετικές αιτίες και διαφορετικές επιπτώσεις στη συνολική κατάσταση της υγείας σας.

Εάν αντιμετωπίσετε αυτά τα ζητήματα, είναι σημαντικό να κατανοήσετε τι συμβαίνει και να διαχωρίσετε το γεγονός από τη φαντασία προκειμένου να γνωρίζετε καλύτερα πώς να το αντιμετωπίσετε.

Τι είναι η δυσφαγία;

Η δυσφαγία είναι ένας γενικός ιατρικός όρος που σημαίνει “δυσκολία στην κατάποση” και μπορεί να εμφανιστεί σε μία από τις ακόλουθες θέσεις.

Υπάρχουν διαφορετικές περιοχές στις οποίες μπορεί να παρουσιαστεί δυσλειτουργία, καθώς υπάρχουν τρία στάδια στην κατάποση. Αυτά είναι τα εξής:

• Δυσφαγία της στοματικής κοιλότητας: Προβλήματα στο στόμα σας ή με τη γλώσσα σας και τη μάσηση. 
• Στοματοφαρυγγική δυσφαγία: Προβλήματα όταν η γλώσσα σας σπρώχνει το φαγητό ή το υγρό στο πίσω μέρος του λαιμού σας. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης, ο λάρυγγας (φωνητικές χορδές) κλείνει ερμητικά και η αναπνοή σταματά για να αποτρέψει την είσοδο τροφής ή υγρού στον αεραγωγό και τους πνεύμονές σας. Η εισρόφηση περιεχομένου στους πνεύμονές σας μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές όπως η πνευμονία.
• Οισοφαγική δυσφαγία: Προβλήματα στον οισοφάγο σας, τον μυϊκό σωλήνα που μεταφέρει τροφή και υγρά στο στομάχι σας, όπου και αρχίζει η πέψη.

Τα συμπτώματα μπορεί επίσης να ποικίλλουν, και μπορεί να είναι τα ακόλουθα:

• Πνιγμός.
• Βήχας.
• Αυξημένες εκκρίσεις στο στόμα σας.
• Αίσθημα ότι το φαγητό έχει κολλήσει στο λαιμό ή στο στήθος σας.
• Επαναλαμβανόμενες πνευμονίες.
• Καούρες.
• Τρόφιμα που κολλάνε στην περιοχή του στήθους σας.

Όσον αφορά τις αιτίες της δυσφαγίας, υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που πρέπει να εξετάσετε όταν προσπαθείτε να εντοπίσετε τι ακριβώς συμβαίνει. 

Αιτίες της δυσκολίας κατάποσης

Ο γιατρός σας θα αναζητήσει ενδείξεις στον τρόπο με τον οποίο περιγράφετε τα συμπτώματα και θα προσδιορίσει μια πιθανή αιτία.

Ένας βασικός παράγοντας είναι το πώς αντιδράτε στην κατάποση στερεών τροφών σε σχέση με τα υγρά.

Όταν ένας ασθενής παραπονιέται για δυσκολία στην κατάποση στερεών τροφών, σκεφτόμαστε ότι ίσως πρόκειται μάλλον για μηχανικό πρόβλημα ή απόφραξη στον οισοφάγο, όπως για παράδειγμα οισοφαγικός δακτύλιος, στένωση από ουλές που σχετίζονται με γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση ή ακόμη και καρκίνος του οισοφάγου.

Εάν τα συμπτώματα εμφανίζονται τόσο με στερεές τροφές όσο και με υγρά, η αιτία μπορεί να είναι οι μύες και τα νεύρα που χρησιμοποιούνται για την κατάποση και κάνουν τον οισοφάγο να έχει μυϊκές ή περισταλτικές συσπάσεις.

Συχνά ομαδοποιούμε αυτές τις καταστάσεις ως διαταραχές της κινητικότητας του οισοφάγου.

Ορισμένες από τις αιτίες της οισοφαγικής δυσφαγίας περιλαμβάνουν:

• Αχαλασία. Όταν ο κατώτερος οισοφαγικός μυς (σφιγκτήρας) δεν χαλαρώνει σωστά για να αφήσει την τροφή να εισέλθει στο στομάχι, μπορεί να προκαλέσει την επιστροφή της τροφής στο λαιμό. Οι μύες στο τοίχωμα του οισοφάγου μπορεί επίσης να είναι αδύναμοι, μια κατάσταση που τείνει να επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου.
• Διάχυτος σπασμός. Αυτή η κατάσταση προκαλεί υψηλής πίεσης, κακώς συντονισμένες συσπάσεις του οισοφάγου, συνήθως μετά την κατάποση. Ο διάχυτος σπασμός επηρεάζει τους λείους μύες στα τοιχώματα του κατώτερου οισοφάγου.
• Οισοφαγική στένωση. Ένας στενωμένος οισοφάγος (στένωση) μπορεί να παγιδεύσει μεγάλα κομμάτια τροφής. Οι όγκοι ή ο ουλώδης ιστός, που συχνά προκαλούνται από τη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ), μπορεί να προκαλέσουν στένωση.
• Όγκοι του οισοφάγου. Η δυσκολία κατάποσης τείνει να επιδεινώνεται προοδευτικά όταν υπάρχουν όγκοι του οισοφάγου λόγω στένωσης του οισοφάγου.
• Ξένα σώματα. Μερικές φορές η τροφή ή άλλο αντικείμενο μπορεί να φράξει μερικώς τον λαιμό ή τον οισοφάγο. Οι ηλικιωμένοι ενήλικες με οδοντοστοιχίες και τα άτομα που δυσκολεύονται να μασήσουν το φαγητό τους μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες να σφηνωθεί ένα κομμάτι τροφής στο λαιμό ή στον οισοφάγο.
• Οισοφαγικός δακτύλιος. Μια λεπτή περιοχή στένωσης στον κατώτερο οισοφάγο μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στην κατάποση στερεών τροφών κατά διαστήματα.
• ΓΟΠΝ. Η βλάβη των ιστών του οισοφάγου από την οπισθοχώρηση του στομαχικού οξέος στον οισοφάγο μπορεί να οδηγήσει σε σπασμό ή ουλές και στένωση του κατώτερου οισοφάγου.
• Η ηωσινοφιλική οισοφαγίτιδα. Αυτή η κατάσταση, η οποία μπορεί να σχετίζεται με τροφική αλλεργία, προκαλείται από υπερβολικά πολλά κύτταρα που ονομάζονται ηωσινόφιλα στον οισοφάγο.
• Σκληρόδερμα. Η ανάπτυξη ουλώδους ιστού, που προκαλεί δυσκαμψία και σκλήρυνση των ιστών, μπορεί να αποδυναμώσει τον κατώτερο οισοφαγικό σφιγκτήρα. Ως αποτέλεσμα, το οξύ ανεβαίνει στον οισοφάγο και προκαλεί συχνές καούρες.
• Ακτινοθεραπεία. Αυτή η θεραπεία του καρκίνου μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονή και ουλές στον οισοφάγο.

Δυσκολίες στο στόμα (όπως αδυναμία της γλώσσας) ή στο λαιμό σας μπορεί να οφείλονται σε μυϊκή αδυναμία μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο.

Νευρολογικά και μυϊκά προβλήματα όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, η αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση (ALS) και η μυϊκή δυστροφία μπορούν επίσης να συμβάλουν σε προβλήματα κατάποσης.

Και, όπως επισημαίνεται από τους ειδικούς, μία απόφραξη, όπως στην περίπτωση των όγκων ή των διογκωμένων αδένων, θα μπορούσε να είναι ο ένοχος.

Ορισμένες παθήσεις μπορούν να αποδυναμώσουν τους μύες του λαιμού, καθιστώντας δύσκολη τη μετακίνηση της τροφής από το στόμα σας στο λαιμό και τον οισοφάγο όταν αρχίζετε να καταπίνετε.

Μπορεί να πνιγείτε, ή να βήχετε όταν προσπαθείτε να καταπιείτε ή να έχετε την αίσθηση ότι η τροφή ή τα υγρά κατεβαίνουν στην τραχεία σας ή ανεβαίνουν στη μύτη σας. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε πνευμονία.

Οι αιτίες της στοματοφαρυγγικής δυσφαγίας περιλαμβάνουν:

• Νευρολογικές διαταραχές. Ορισμένες διαταραχές – όπως η σκλήρυνση κατά πλάκας, η μυϊκή δυστροφία και η νόσος του Πάρκινσον – μπορεί να προκαλέσουν δυσφαγία.
• Νευρολογική βλάβη. Αιφνίδια νευρολογική βλάβη, όπως από εγκεφαλικό επεισόδιο ή τραυματισμό του εγκεφάλου ή του νωτιαίου μυελού, μπορεί να επηρεάσει την ικανότητα κατάποσης.
• Φαρυγγοοισοφαγικό εκκόλπωμα (εκκόλπωμα Zenker). Ένας μικρός θύλακας που σχηματίζεται και συγκεντρώνει σωματίδια τροφής στο λαιμό, συχνά ακριβώς πάνω από τον οισοφάγο, οδηγεί σε δυσκολία κατάποσης, γουργουρητούς ήχους, κακή αναπνοή και επαναλαμβανόμενο καθαρισμό του λαιμού ή βήχα.
• Καρκίνος. Ορισμένοι καρκίνοι και ορισμένες αντικαρκινικές θεραπείες, όπως η ακτινοβολία, μπορεί να προκαλέσουν δυσκολία στην κατάποση.

Μύθοι σχετικά με τις διαταραχές της κατάποσης

Όπως και σε πολλές άλλες ιατρικές παθήσεις, είναι σημαντικό να διαλύονται οι μύθοι που περιβάλλουν τη δυσφαγία για τη βελτιστοποίηση της διάγνωσης και της θεραπείας.

Όσο περισσότερο κατανοείτε την πάθηση, τόσο πιο εύκολο μπορεί να είναι να λάβετε την κατάλληλη ιατρική βοήθεια. 

Μύθος: Η δυσφαγία εμφανίζεται μόνο μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο

Παρόλο που το εγκεφαλικό επεισόδιο είναι μια κοινή αιτία δυσφαγίας, υπάρχουν πολλοί άλλοι λόγοι για τους οποίους μπορεί να αναπτυχθεί η πάθηση.

Όσον αφορά τους νευρομυϊκούς λόγους, η νόσος του Πάρκινσον, η ALS και πολλές άλλες νευρολογικές παθήσεις μπορεί να σχετίζονται με δυσκολία στην κατάποση.

Αυτές οι καταστάσεις συχνά αξιολογούνται από λογοθεραπευτές-λογοπαθολόγους που αξιολογούν και θεραπεύουν αυτούς τους τύπους διαταραχών της κατάποσης.

Μύθος: Η αλλαγή της διατροφής σας μπορεί να θεραπεύσει μια διαταραχή της κατάποσης

Μολονότι η αλλαγή στη διατροφή σας μπορεί να οδηγήσει σε πολλές θετικές αλλαγές για την υγεία σας, δεν μπορεί να ανακουφίσει πλήρως τη δυσφαγία.

Υπάρχουν διατροφικές αλλαγές που σας βοηθούν να διαχειριστείτε τα συμπτώματα της δυσφαγίας, αλλά αυτές οι αλλαγές δεν θεραπεύουν την υποκείμενη πάθηση.

Μύθος: Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση είναι μία διαταραχή της κατάποσης

Τα οξέα του στομάχου σας δεν πρέπει να αγγίζουν την εσωτερική επένδυση του οισοφάγου σας για παρατεταμένες περιόδους οπότε όταν μιλάμε για γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, αυτή έχει να κάνει με το ότι ο κατώτερος οισοφαγικός σφιγκτήρας σας ανοίγει και κλείνει περισσότερο από όσο θα έπρεπε. 

Παρά το γεγονός ότι το οξύ μπορεί σίγουρα να προκαλέσει δυσφορία και ορισμένα συμπτώματα, όπως καούρα και ακόμη και δυσκολία στην κατάποση, μπορεί να μην προκαλεί πάντα το ίδιο το σύμπτωμα.

Μπορεί να φταίνε καταστάσεις όπως οι στενώσεις του οισοφάγου και οι όγκοι.

Η πηγή του προβλήματος μπορεί να ανακαλυφθεί μέσω μιας ενδοσκόπησης, μιας διαδικασίας που εκτελούν οι ειδικοί γαστρεντερολόγοι, οι οποίοι μπορούν να εξετάσουν απευθείας τα όργανα ενός ασθενούς με μια εξειδικευμένη κάμερα και να αναζητήσουν αυτές τις σχετικές καταστάσεις.

Θεραπεία της δυσφαγίας                                     

Υπάρχουν διάφορες διαθέσιμες θεραπείες όσον αφορά τη φροντίδα της δυσφαγίας.

Εάν έχετε δυσφαγία ως αποτέλεσμα εγκεφαλικού επεισοδίου ή νευρομυϊκού προβλήματος, υπάρχουν θεραπευτικές ασκήσεις που μπορούν να ενισχύσουν τους προσβεβλημένους μύες. 

Οι ασθενείς μπορούν να συνεργαστούν με λογοπαθολόγους που θα τους συστήσουν ασκήσεις για την ενδυνάμωση των αδύναμων μυών του προσώπου και τη βελτίωση του συντονισμού της κατάποσης.

Το να μάθετε πώς να καθαρίζετε το λαιμό σας ή να αλλάζετε τη θέση του σώματός σας για να αποφύγετε τον πνιγμό μπορεί επίσης να βοηθήσει.

Υπάρχουν επίσης κάποιες τεχνικές ηλεκτρικής διέγερσης που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν τους ασθενείς, ώστε να μάθουν τρόπους βελτίωσης της νευρομυϊκής διέγερσης.

Χειρουργικές και ενδοσκοπικές θεραπείες είναι επίσης διαθέσιμες, αν και ποικίλλουν ανάλογα με την κατάσταση  είτε πρόκειται για την αφαίρεση ενός όγκου είτε για την τοποθέτηση ενός στεντ στον οισοφάγο σας (παρόμοια με τα καρδιακά στεντ).

Αυτές οι τεχνικές μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά όσους έχουν συμπτώματα δυσφαγίας. 

Το βασικότερο, είναι να βεβαιωθείτε ότι έχετε ενημερώσει τον γιατρό σας αμέσως μόλις παρατηρήσετε ότι κάτι δεν πάει καλά.

Εάν έχετε οποιαδήποτε δυσκολία με την κατάποση, όπως συμπτώματα πνιγμού, βήχα ή αίσθηση ότι το φαγητό κολλάει κατά διαστήματα, μην αγνοείτε το σύμπτωμα.

Η έγκαιρη διάγνωση είναι το κλειδί για την έγκαιρη θεραπεία: Η δυσκολία στην κατάποση δεν πρέπει να αγνοείται γιατί θέλουμε να βεβαιωθούμε ότι δεν παραβλέπουμε κάτι πολύ σοβαρό.

Και δεν θέλουμε καμία αδιάγνωστη ασθένεια να εξελιχθεί σε σημείο που να έχουμε δυσκολία με τη διαχείρισή της στο μέλλον.