Η κλεπτομανία είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από μια ακατανίκητη παρόρμηση για κλοπή. Οι άνθρωποι κλέβουν αντικείμενα που δεν χρειάζονται, που θα μπορούσαν να αγοράσουν ή που έχουν μικρή έως καθόλου χρηματική αξία. Τα άτομα με κλεπτομανία βιώνουν ένταση η οποία εκτονώνεται με τη διάπραξη της κλοπής.1
Η κλεπτομανία συχνά εμφανίζεται κάποια στιγμή κατά την εφηβεία και εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες παρά στους άνδρες. Επειδή η κλοπή είναι παράνομη, η διαταραχή αυτή μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές νομικές συνέπειες.
Τα άτομα με κλεπτομανία μπορεί να αντιμετωπίσουν σύλληψη, δίκη και φυλάκιση ως αποτέλεσμα των συμπτωμάτων τους. Σε μια μελέτη κλινικών ασθενών διαπιστώθηκε ότι πάνω από το 68% των ατόμων με κλεπτομανία είχαν συλληφθεί για κλοπή. Λίγο πάνω από το 20% αυτών των ασθενών είχαν καταδικαστεί και φυλακιστεί για τα αδικήματά που είχαν διαπράξει.
Σημεία και συμπτώματα
Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια που έχει θεσπίσει η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία στο DSM-5 (2024 ICD-10-CM Diagnosis Code F63.2), η κλεπτομανία χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενη αδυναμία να αντισταθεί κανείς στην παρόρμηση να κλέψει. Τα άτομα με αυτή την πάθηση βιώνουν μια συσσωρευμένη ένταση πριν από την κλοπή και μια επακόλουθη εκτόνωση του άγχους και της έντασης κατά τη διάπραξη της κλοπής. Η κλοπή οδηγεί σε αισθήματα ικανοποίησης, ανακούφισης, ακόμη και ευχαρίστησης.
Ενώ η κλοπή μπορεί να ανακουφίσει το άτομο από την ένταση που βίωνε, μπορεί να αφήσει αισθήματα ενοχής και τύψεων μετά το έγκλημα. Τα συναισθήματα ντροπής, αυτοκατηγορίας και τύψεων είναι αρκετά συνηθισμένα μετά από ένα επεισόδιο κλοπής.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η κλεπτομανία δεν συνεπάγεται κλοπή για προσωπικό όφελος. Τα άτομα με αυτή την πάθηση δεν κλέβουν πράγματα με βάση κάποιο οικονομικό κίνητρο ή επειδή εποφθαλμιούν τα αντικείμενα που αφαιρούν. Οι κλοπές αυτές δεν σχετίζονται επίσης με το γεγονός ότι δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τα εν λόγω αντικείμενα. Σε πολλές περιπτώσεις, τα ίδια τα αντικείμενα μπορεί να έχουν μικρή έως καθόλου χρηματική αξία.
Μερικές φορές ένα άτομο με κλεπτομανία αποθηκεύει τα αντικείμενα κάπου, συχνά χωρίς να τα εξετάσει ή να τα χρησιμοποιήσει ποτέ. Άλλοι μπορεί να απαλλαγούν από τα κλεμμένα αντικείμενα χαρίζοντάς τα σε φίλους και συγγενείς ή ακόμη και επιστρέφοντας τα στον τόπο από τον οποίο τα πήραν.
Τα επεισόδια κλοπής συνήθως δεν προϋποθέτουν περίπλοκο προγραμματισμό και συχνά εκδηλώνονται αυθόρμητα. Τα άτομα με αυτή την πάθηση μπορεί να βρίσκονται σε δημόσιο χώρο, όπως ένα εμπορικό κέντρο ή ένα σούπερ μάρκετ, όταν τους πιάνει η παρόρμηση να κλέψουν. Η ένταση αυτών των παρορμήσεων μπορεί να ποικίλλει. Τα άτομα με αυτή την πάθηση μπορεί να αποφεύγουν να διαπράττουν κλοπές όταν η πιθανότητα να εντοπιστεί η κλοπή τους είναι μεγάλη, όπως όταν το προσωπικό του καταστήματος ή η ασφάλεια βρίσκονται κοντά.
Κύρια συμπτώματα της κλεπτομανίας
- Επαναλαμβανόμενη αποτυχία να αντισταθείτε στην παρόρμηση να κλέψετε
- Κλοπή αντικειμένων χωρίς αξία ή που κανείς δεν χρειάζεται
- Αισθήματα ανακούφισης ή ευχαρίστησης κατά τη διάρκεια της κλοπής
Τι άλλο θα μπορούσε να είναι;
Η κλεπτομανία διακρίνεται από την κανονική κλοπή σε καταστήματα επειδή οι κλέφτες συνήθως σχεδιάζουν τις κλοπές τους και επιδεικνύουν αυτή τη συμπεριφορά για να αποκτήσουν αντικείμενα που επιθυμούν αλλά δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να τα αποκτήσουν. Τα άτομα με κλεπτομανία, από την άλλη πλευρά, κλέβουν αυθόρμητα προκειμένου να ανακουφιστούν από την ένταση που συνεχίζει να συσσωρεύεται αν δεν δράσουν.
Η κλεπτομανία μπορεί να εμφανιστεί μόνη της, αλλά συχνά εμφανίζεται και σε συνδυασμό με άλλες καταστάσεις. Τα άτομα με αυτή την πάθηση μπορεί να είναι επιρρεπή στη χρήση ουσιών και στο άγχος, καθώς και σε άλλες διαταραχές που σχετίζονται με τον έλεγχο των παρορμήσεων. Ορισμένες άλλες διαταραχές που μπορεί να εμφανιστούν παράλληλα με την κλεπτομανία είναι οι εξής:
- Διαταραχές της διάθεσης
- Διαταραχή πανικού
- Διαταραχή άγχους αποχωρισμού
- Διαταραχή σωματικής δυσμορφίας
- Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
Άλλες διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων
Η διαταραχή έχει επίσης αποδειχθεί ότι σχετίζεται με τη χρήση ουσιών και αλκοόλ. Ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι μπορεί να υπάρχει κάποιου είδους κοινός γονιδιακός δεσμός μεταξύ των διαταραχών χρήσης ουσιών και της κλεπτομανίας.
Έρευνες έχουν επίσης διαπιστώσει ότι το 73% των ατόμων με κλεπτομανία διαγιγνώσκονται επίσης με κάποια συναισθηματική διαταραχή σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Μελέτες καταδεικνύουν επίσης παρόμοια υψηλά ποσοστά συννοσηρότητας με άλλες ψυχιατρικές παθήσεις, συμπεριλαμβανομένων των αγχωδών διαταραχών, της διπολικής διαταραχής και των διατροφικών διαταραχών.
Μεταξύ 43 και 55% των ατόμων με κλεπτομανία έχει βρεθεί ότι έχουν επίσης μια συνυπάρχουσα διαταραχή προσωπικότητας – η παρανοειδής διαταραχή προσωπικότητας και η ιστριονική (δραματική ή θεατρική) διαταραχή προσωπικότητας είναι οι πιο συχνές.
Προκειμένου να διαγνωστεί η κλεπτομανία, πρέπει πρώτα να διαπιστωθεί ότι τα συμπτώματα δεν μπορούν να εξηγηθούν με αποτελεσματικότερο τρόπο από άλλη ψυχιατρική πάθηση, όπως η διαταραχή συμπεριφοράς ή η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας.
Αιτίες
Τα ακριβή αίτια της κλεπτομανίας είναι υπό διερεύνηση, αν και υποστηρίζεται ότι τόσο οι γενετικές όσο και οι περιβαλλοντικές επιδράσεις μπορεί να παίζουν ρόλο. Διαφορετικές οπτικές γωνίες στην ψυχολογία έχουν προτείνει μερικές πιθανές εξηγήσεις:
Η ψυχαναλυτική προσέγγιση: Οι ψυχαναλυτικές ερμηνείες για την κλεπτομανία την έχουν περιγράψει με διάφορους τρόπους. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι οδηγούνται στην απόκτηση αντικειμένων προκειμένου να αντισταθμίσουν συμβολικά κάποιου είδους πρώιμη απώλεια ή παραμέληση. Σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, η θεραπεία της διαταραχής έγκειται στην ανακάλυψη των υποκείμενων κινήτρων της συμπεριφοράς.
Η γνωσιακή-συμπεριφορική προσέγγιση: Η γνωσιακή-συμπεριφορική εξήγηση υποδηλώνει ότι η διαταραχή μπορεί να ξεκινήσει όταν ένα άτομο ενθαρρύνεται θετικά για να κλέψει κάτι. Αφού πραγματοποιηθεί η πρώτη κλοπή χωρίς αρνητικές συνέπειες, καθίσταται πιο πιθανό η συμπεριφορά να επαναληφθεί στο μέλλον.
Τελικά, οι ενδείξεις που συνδέονται με τις πράξεις κλοπής γίνονται πολύ ισχυρές, καθιστώντας πολύ πιο πιθανό να συνεχιστεί αυτή η συμπεριφορά. Όταν ένα άτομο βρεθεί σε μια κατάσταση όπου υπάρχουν παρόμοια περιβαλλοντικά ερεθίσματα, μπορεί να βρει τη συντριπτική παρόρμηση να κλέψει απλά ακαταμάχητη.
Επειδή η πράξη της κλοπής ανακουφίζει από το άγχος και την ένταση που βίωνε το άτομο, η συμπεριφορά συνδέεται επίσης με την ανακούφιση από το άγχος. Με την πάροδο του χρόνου, το άτομο μπορεί να αρχίσει να κλέβει ως μέσο αντιμετώπισης και ανακούφισης από το στρες.
Η βιολογική προσέγγιση: Οι βιολογικές ερμηνείες υποδηλώνουν ότι η συμπεριφορά μπορεί να συνδέεται με συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου και πιθανή δυσλειτουργία ορισμένων νευροδιαβιβαστών. Ορισμένες έρευνες έχουν συνδέσει την εμφάνιση της κλεπτομανίας με τη δυσλειτουργία του μετωπιαίου λοβού του εγκεφάλου. Σε δύο αναφερθείσες περιπτώσεις, αμβλύ τραύμα στον μετωπιαίο λοβό είχε ως αποτέλεσμα σωματικά συμπτώματα όπως ζάλη, συμπτώματα συμπεριφοράς όπως επιθετικότητα και γνωστικά συμπτώματα όπως απώλεια μνήμης που ακολουθήθηκαν από την ξαφνική εμφάνιση συμπεριφορών που σχετίζονται με την κλεπτομανία.
Μελέτες έχουν επίσης δείξει ότι οι SSRI έχουν χρησιμοποιηθεί για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλεπτομανίας, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να εμπλέκεται η ρύθμιση της σεροτονίνης. Άλλοι νευροδιαβιβαστές όπως η ντοπαμίνη και τα ενδογενή οπιούχα μπορεί επίσης να διαδραματίζουν ρόλο στην εμφάνιση της διαταραχής.
Πόσο συχνή είναι η κλεπτομανία;
Θεωρείται ότι είναι σχετικά σπάνια. Οι εκτιμήσεις τοποθετούν τον επιπολασμό της διαταραχής κατά τη διάρκεια της ζωής κάπου μεταξύ στο 0,3 και 0,6 % του πληθυσμού, αν και έχει επίσης προταθεί ότι ο πραγματικός αριθμός μπορεί να είναι υψηλότερος. Ορισμένοι υποστηρίζουν:
Ο ακριβής επιπολασμός της κλεπτομανίας δεν είναι γνωστός, αλλά εκτιμάται ότι επηρεάζει περίπου 1,2 εκατομμύρια ενήλικες στις ΗΠΑ, ή 6 στους 1000 ενήλικες.
Υπολογίζεται ότι η κλεπτομανία αντιπροσωπεύει το 5% όλων των κλοπών σε καταστήματα, γεγονός που μεταφράζεται σε ετήσια οικονομική απώλεια περίπου 500 εκατομμυρίων δολαρίων.
Επειδή οι άνθρωποι μπορεί να νιώθουν αμηχανία ή ντροπή για την κατάστασή τους, η διαταραχή θεωρείται ότι δεν καταγράφεται επαρκώς. Δεν υπάρχουν εθνικά δεδομένα που να αξιολογούν τον επιπολασμό στον γενικό πληθυσμό, αλλά οι αριθμοί που αντλήθηκαν από κλινικά δείγματα υποδηλώνουν ότι η κλεπτομανία μπορεί να είναι πολύ πιο συχνή από ό,τι πιστεύαμε προηγουμένως. Για παράδειγμα, μια μελέτη κλινικών ασθενών διαπίστωσε ότι σχεδόν το 3,4-28% ανέφερε πρόσφατα συμπτώματα που συνάδουν με κλεπτομανία.
Διάγνωση
Η διάγνωση της κλεπτομανίας γίνεται συνήθως από γιατρό ή επαγγελματία ψυχικής υγείας. Επειδή η κλεπτομανία συνήθως συνυπάρχει με άλλες παθήσεις όπως οι διατροφικές διαταραχές, η κατάχρηση ουσιών και αλκοόλ και οι αγχώδεις διαταραχές, συχνά διαγιγνώσκεται όταν τα άτομα παραπέμπονται σε γιατρό για τα συνυπάρχοντα ψυχιατρικά τους συμπτώματα. Η διάγνωση μπορεί επίσης να προκύψει εάν τα συμπτώματα της κλεπτομανίας έχουν οδηγήσει σε σύλληψη για κλοπή.
Μετά την αρχική εξέταση από ιατρό, ο ασθενής μπορεί να παραπεμφθεί σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο για περαιτέρω αξιολόγηση. Η διάγνωση μπορεί να περιλαμβάνει τη διενέργεια συνεντεύξεων με τον ασθενή και την εξέταση των δικαστικών αρχείων. Η χρήση ψυχομετρικών κλιμάκων όπως η Κλίμακα Αξιολόγησης Συμπτωμάτων Κλεπτομανίας (K-SAS) ή η Κλίμακα Yale Brown Obsessive Compulsive Scale, Modified for Kleptomania (K-YBOCS) μπορεί επίσης να είναι χρήσιμη για τη διάγνωση.
Θεραπεία
Δύο από τις πιο συνηθισμένες θεραπείες για την κλεπτομανία είναι οι εξής:
Φάρμακα: Οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), καθώς και άλλα αντικαταθλιπτικά, έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικά στη θεραπεία των συμπτωμάτων της κλεπτομανίας και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία.
Ψυχοθεραπεία: Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία στοχεύει τόσο στις σκέψεις όσο και στις συμπεριφορές που συμβάλλουν στην κλοπή και έχει αποδειχθεί ότι έχει κάποια αποτελεσματικότητα στη διαχείριση των συμπτωμάτων της κλεπτομανίας.
Η ψυχοθεραπεία αποτελεί συχνά την πρώτη γραμμή θεραπείας για τις διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων, με στόχο να βοηθήσει τον ασθενή να μάθει να αναγνωρίζει τις παρορμήσεις του, να ανακαλύψει γιατί ενεργεί βάσει αυτών των παρορμήσεων και να βρει πιο κατάλληλους τρόπους για να ανακουφίσει τις παρορμήσεις και την ένταση που νιώθει.
Πρόσφατα υπήρξε μια στροφή προς τη χρήση ψυχοφαρμακολογικών παρεμβάσεων παράλληλα με ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις. Η έγκαιρη παρέμβαση και η αποτελεσματική θεραπεία είναι σημαντικές προκειμένου να βοηθηθούν τα άτομα που βιώνουν τα συμπτώματα της κλεπτομανίας να αποφύγουν την περιττή αγωνία και τις συνακόλουθες νομικές συνέπειες της κατάστασής τους.
Είναι επίσης σημαντικό να αντιμετωπιστούν τυχόν συνυπάρχουσες καταστάσεις που μπορεί να υπάρχουν με τις κατάλληλες παρεμβάσεις.
