Η ναρκοληψία είναι μια χρόνια νευρολογική πάθηση που επηρεάζει το νευρικό σύστημα. Προκαλεί αφύσικο ύπνο που μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα ζωής του ατόμου.
Η ναρκοληψία είναι μια σπάνια πάθηση. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι επηρεάζει περίπου 1 στους 2.000 ανθρώπους.
Τα συμπτώματα της ναρκοληψίας ξεκινούν συνήθως μεταξύ των 7 και 25 ετών, αν και η πάθηση συχνά δεν αναγνωρίζεται αμέσως και συχνά διαγιγνώσκεται λανθασμένα. Συνήθως αρχίζει στα μέσα της εφηβείας.
Η ναρκοληψία προκαλεί σημαντική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας και “κρίσεις ύπνου”, ή ακατανίκητες παρορμήσεις για να αποκοιμηθεί κανείς, και φτωχό και κατακερματισμένο ύπνο κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Σε πολλές περιπτώσεις, προκαλεί επίσης απροσδόκητη και προσωρινή απώλεια του μυϊκού ελέγχου, γνωστή ως καταπληξία. Αυτό μπορεί να θεωρηθεί λανθασμένα ως επιληπτική δραστηριότητα, ιδίως στα παιδιά. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται πλέον ναρκοληψία τύπου 1. Όταν η καταπληξία απουσιάζει, ονομάζεται ναρκοληψία τύπου 2.
Η ναρκοληψία δεν είναι μια θανατηφόρα ασθένεια από μόνη της, αλλά τα επεισόδια μπορεί να οδηγήσουν σε ατυχήματα, τραυματισμούς ή απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις.
Επιπλέον, τα άτομα με ναρκοληψία ενδέχεται να δυσκολεύονται να διατηρήσουν τη δουλειά τους, να τα πάνε καλά στο σχολείο και να έχουν προβλήματα στη διατήρηση σχέσεων λόγω των επεισοδίων υπερβολικής ημερήσιας υπνηλίας.
Υπάρχουν διαθέσιμες θεραπείες που βοηθούν στη διαχείριση της πάθησης.
Τύποι ναρκοληψίας
Υπάρχουν δύο τύποι ναρκοληψίας:
Ο τύπος 1 είναι ο πιο συνηθισμένος. Συμπεριέχει ένα σύμπτωμα που ονομάζεται καταπληξία, ή αλλιώς ξαφνική απώλεια του μυϊκού τόνου. Τα άτομα με αυτόν τον τύπο ναρκοληψίας παρουσιάζουν επεισόδια ακραίας υπνηλίας και καταπληξίας κατά τη διάρκεια της ημέρας λόγω των χαμηλών επιπέδων στον εγκέφαλο μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται υποκρετίνη. (Η υποκρετίνη αναφέρεται ενίοτε και ως ορεξίνη).
Ο τύπος 2 είναι η ναρκοληψία χωρίς καταπληξία. Συνήθως, τα άτομα με ναρκοληψία τύπου 2 έχουν φυσιολογικά επίπεδα υποκρετίνης.
Συμπτώματα της ναρκοληψίας
Το πόσο συχνά και πόσο έντονα εμφανίζονται τα συμπτώματα της ναρκοληψίας μπορεί να διαφέρει από ασθενή σε ασθενή. Παρακάτω αναφέρονται τα συνήθη συμπτώματα.
- Σημαντική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας
Σχεδόν όλοι όσοι πάσχουν από ναρκοληψία παρουσιάζουν υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, κατά την οποία ο ασθενής αισθάνεται ξαφνικά μια ακατανίκητη επιθυμία να κοιμηθεί. Η υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας καθιστά δύσκολη τη σωστή λειτουργία του ατόμου μέσα στην ημέρα.
- Καταπληξία
Η καταπληξία είναι μια ξαφνική, προσωρινή απώλεια του μυϊκού τόνου. Μπορεί να κυμαίνεται από την πτώση των βλεφάρων (που χαρακτηρίζεται ως μερική καταπληξία) έως την ολική κατάρρευση του σώματος.
Το γέλιο και τα έντονα συναισθήματα, όπως ο ενθουσιασμός και ο φόβος, μπορούν να προκαλέσουν καταπληξία. Το πόσο συχνά συμβαίνει αυτό ποικίλλει από άτομο σε άτομο. Μπορεί να συμβαίνει αρκετές φορές την ημέρα έως μία φορά το χρόνο.
Ορισμένες φορές η καταπληξία μπορεί να εμφανιστεί αργότερα στην εξέλιξη της νόσου ή μπορεί να μη γίνει αντιληπτή λόγω φαρμάκων που την καταστέλλουν, όπως ορισμένα αντικαταθλιπτικά.
- Κακώς ρυθμισμένος ύπνος ταχείας κίνησης των ματιών (REM)
Ο ύπνος REM είναι το στάδιο του ύπνου κατά το οποίο βλέπετε έντονα όνειρα και έχετε απώλεια του μυϊκού τόνου. Ξεκινά συνήθως περίπου 90 λεπτά αφού κοιμηθείτε. Ο ύπνος REM μπορεί να συμβεί οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας στα άτομα που πάσχουν από ναρκοληψία, συχνά μέσα σε περίπου 15 λεπτά μετά τον ύπνο.
- Παράλυση κατά τον ύπνο
Η παράλυση κατά τον ύπνο είναι η αδυναμία κίνησης ή ομιλίας κατά την κατάκλιση, τον ύπνο ή την αφύπνιση. Τα επεισόδια διαρκούν μόνο μερικά δευτερόλεπτα ή λεπτά.
Η παράλυση στον ύπνο μιμείται την παράλυση που παρατηρείται κατά τη διάρκεια του ύπνου REM. Ωστόσο, δεν επηρεάζει τις κινήσεις των ματιών ή την ικανότητα αναπνοής.
- Παραισθήσεις κατά τον ύπνο
Τα άτομα με ναρκοληψία μπορεί να έχουν συχνά έντονα όνειρα που είναι δυνατόν να εμφανιστούν κατά τον ύπνο ή το ξύπνημα.
- Κατακερματισμένος ύπνος
Παρόλο που τα άτομα με ναρκοληψία είναι υπερβολικά νυσταγμένα και νυσταλέα κατά τη διάρκεια της ημέρας, μπορεί να δυσκολεύονται να κοιμηθούν ή/και να παραμείνουν κοιμισμένα τη νύχτα.
- Αυτόματες συμπεριφορές
Αφού αποκοιμηθεί κατά τη διάρκεια μιας δραστηριότητας όπως το φαγητό ή η οδήγηση, ένα άτομο με ναρκοληψία μπορεί να συνεχίσει να εκτελεί αυτή τη δραστηριότητα για μερικά δευτερόλεπτα ή λεπτά χωρίς να συνειδητοποιεί ότι την εκτελεί.
Η ναρκοληψία μπορεί επίσης να σχετίζεται με άλλες διαταραχές του ύπνου, όπως:
- Αποφρακτική υπνική άπνοια
- Σύνδρομο ανήσυχων ποδιών
- Αϋπνία
Τι προκαλεί τη ναρκοληψία;
Η ακριβής αιτία της ναρκοληψίας είναι άγνωστη. Ωστόσο, τα περισσότερα άτομα με διαταραχή τύπου 1 (ναρκοληψία με καταπληξία) έχουν μειωμένη ποσότητα μιας πρωτεΐνης του εγκεφάλου που ονομάζεται υποκρετίνη. Μία από τις λειτουργίες της υποκρετίνης είναι η ρύθμιση των κύκλων ύπνου-αφύπνισης.
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι πολλοί παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν χαμηλά επίπεδα υποκρετίνης. Μια γονιδιακή μετάλλαξη σχετίζεται με χαμηλά επίπεδα υποκρετίνης.
Πιστεύεται ότι αυτή η κληρονομική ανεπάρκεια, σε συνδυασμό με ένα ανοσοποιητικό σύστημα που επιτίθεται σε υγιή κύτταρα (δηλαδή μια αυτοάνοση διαταραχή), συμβάλλει στη ναρκοληψία.
Άλλοι παράγοντες, όπως το στρες, το εγκεφαλικό τραύμα, η έκθεση σε τοξίνες και η μόλυνση, μπορεί επίσης να παίζουν ρόλο.
Παράγοντες κινδύνου
Ορισμένοι από τους παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση ναρκοληψίας μπορεί να είναι οι ακόλουθοι:
- Οικογενειακό ιστορικό. Εάν έχετε μέλος της οικογένειάς σας πρώτου βαθμού (όπως γονέα ή αδελφό) με ναρκοληψία, μπορεί να έχετε 40 φορές περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσετε την πάθηση. Ωστόσο, το ποσοστό των περιπτώσεων που κληρονομούνται σε οικογένειες είναι μικρό.
- Ηλικία. Υπάρχουν δύο περίοδοι αιχμής της διάγνωσης της ναρκοληψίας: γύρω στην ηλικία των 15 ετών και γύρω στα 36 έτη. Ωστόσο, η ναρκοληψία συνήθως υποδιαγιγνώσκεται ή διαγιγνώσκεται λανθασμένα.
- Προηγούμενο εγκεφαλικό τραύμα. Σε σπάνιες περιπτώσεις, η ναρκοληψία μπορεί να εμφανιστεί μετά από σοβαρό τραύμα σε περιοχές του εγκεφάλου που ρυθμίζουν την εγρήγορση και τον ύπνο REM. Οι όγκοι του εγκεφάλου μπορεί επίσης να προκαλέσουν ναρκοληψία.
Επιπλοκές της ναρκοληψίας
Οι επιπλοκές που σχετίζονται με τη ναρκοληψία είναι οι παρακάτω:
Τα άτομα με ναρκοληψία έχουν συχνά κατάθλιψη και άγχος, αλλά δεν είναι σαφές αν αυτά είναι συμπτώματα της ναρκοληψίας ή οφείλονται στα συμπτώματά της που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής τους.
Λόγω της υπερβολικής υπνηλίας και της καταπληξίας, μπορεί να επηρεαστεί η κοινωνική σας ζωή. Για παράδειγμα, μπορεί να δυσκολεύεστε να μείνετε ξύπνιοι κατά τη διάρκεια κοινωνικών συναθροίσεων ή να χάνετε τον έλεγχο των μυών σας όταν γελάτε.
Ίσως λόγω των χαμηλότερων επιπέδων δραστηριότητας ή του βραδύτερου μεταβολισμού, πολλά άτομα με ναρκοληψία είναι υπέρβαρα. Οι ενήλικες με ναρκοληψία ζυγίζουν κατά μέσο όρο περίπου 15 έως 20 % περισσότερο από τον γενικό πληθυσμό.
Μια μελέτη του 2017 δείχνει ότι τα άτομα με ναρκοληψία μπορεί να έχουν αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονικής συμπεριφοράς.
Το γεγονός ότι ζείτε με ναρκοληψία δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα παρουσιάσετε αυτές τις επιπλοκές.
Θεραπευτικές επιλογές για τη ναρκοληψία
Η ναρκοληψία είναι μια χρόνια πάθηση. Αν και δεν έχει θεραπεία, οι θεραπευτικές αγωγές μπορούν να σας βοηθήσουν να διαχειριστείτε τα συμπτώματά σας.
Τα φάρμακα, οι αλλαγές στον τρόπο ζωής και η αποφυγή επικίνδυνων δραστηριοτήτων μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στη διαχείριση αυτής της πάθησης.
Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες φαρμάκων που χρησιμοποιούν οι γιατροί για τη θεραπεία της ναρκοληψίας, όπως:
- Παράγοντες συναγερμού-εγρήγορσης
Σε αυτούς περιλαμβάνονται η αρμοδαφινίλη (Nuvigil), η μοδαφινίλη (Provigil) και η μεθυλφαινιδάτη (Ritalin). Αυτοί οι παράγοντες είναι δυνατόν να βελτιώσουν την κατάσταση εγρήγορσης.
Αν και οι παρενέργειες είναι ασυνήθιστες, μπορεί να περιλαμβάνουν ναυτία, πονοκέφαλο ή άγχος. Ορισμένοι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν σοβαρά εξανθήματα με την αρμοδαφινίλη (Nuvigil) και τη μοδαφινίλη (Provigil).
Αυτά τα φάρμακα μπορεί επίσης να μειώσουν τα επίπεδα των οιστρογόνων. Τα άτομα που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία και χρησιμοποιούν αντισυλληπτικό χάπι με οιστρογόνα καλούνται να χρησιμοποιήσουν μια πρόσθετη μορφή αντισύλληψης.
- Αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης-νορεπινεφρίνης (SNRI)
Οι SNRIs, όπως η βενλαφαξίνη (Effexor), μπορούν να βοηθήσουν στη θεραπεία της καταπληξίας, των ψευδαισθήσεων και της παράλυσης κατά τον ύπνο. Οι παρενέργειές τους μπορεί να περιλαμβάνουν προβλήματα πέψης, αϋπνία και αύξηση του σωματικού βάρους.
- Εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs)
Οι SSRIs, όπως η φλουοξετίνη (Prozac), μπορούν επίσης να βοηθήσουν στη ρύθμιση του ύπνου και στη βελτίωση της διάθεσής σας. Ωστόσο, οι παρενέργειες, όπως η ζάλη και η ξηροστομία, είναι συχνές.
- Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά
Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά ενδέχεται να είναι η αμιτριπτυλίνη και η νορτριπτυλίνη.
Μπορούν να μειώσουν την καταπληξία, την παράλυση του ύπνου και τις ψευδαισθήσεις. Αυτά τα παλαιότερα φάρμακα μπορεί να έχουν δυσάρεστες παρενέργειες, όπως δυσκοιλιότητα, ξηροστομία και κατακράτηση ούρων. Ενδέχεται μάλιστα να επιδεινώσουν την υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας.
- Οξυβάτες (Xyrem και Xywave)
Αυτές οι σύνθετες ουσίες έχουν εγκριθεί από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) για την πρόληψη της καταπληξίας και την αντιμετώπιση της υπερβολικής υπνηλίας κατά τη διάρκεια της ημέρας.
- Pitolisant (Wakix)
Το Pitolisant (Wakix) απελευθερώνει ισταμίνες στον εγκέφαλο προκειμένου να μειωθεί η υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας. Εγκρίθηκε πρόσφατα από τον FDA για τη θεραπεία της υπνηλίας και της καταπληξίας της ναρκοληψίας.
- Solriamfetol (Sunosi)
Η σολριαμφετόλη (Sunosi), ένα φάρμακο συναγερμού, είναι ένας αναστολέας επαναπρόσληψης της νορεπινεφρίνης και της ντοπαμίνης (NDRI). Οι ανεπιθύμητες ενέργειές του περιλαμβάνουν άγχος, αϋπνία και ευερεθιστότητα.
Αλλαγές στον τρόπο ζωής και σπιτικές λύσεις
Εκτός από τη φαρμακευτική αγωγή, υπάρχουν ορισμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής που μπορεί να βοηθήσουν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων, καθώς και στην αύξηση του επιπέδου υποστήριξης που τυχόν λαμβάνετε από φίλους, αγαπημένα πρόσωπα και φορείς.
- Ενημερώστε τους δασκάλους και τους προϊσταμένους σας για την κατάστασή σας σε περίπτωση που αποκοιμηθείτε στο σχολείο ή στη δουλειά.
- Λάβετε υπόψη ότι ορισμένες θεραπείες ναρκοληψίας θα οδηγήσουν σε θετική εξέταση για διεγερτικά στις εξετάσεις ναρκωτικών για την εργασία. Μιλήστε εκ των προτέρων με τον εργοδότη σας για να αποφύγετε παρεξηγήσεις.
- Προσπαθήστε να αποφύγετε να φάτε ένα βαρύ γεύμα πριν από τον ύπνο, αυτό μπορεί να σας δυσκολέψει να κοιμηθείτε.
- Δοκιμάστε να παίρνετε υπνάκους διάρκειας 10 έως 20 λεπτών μετά τα γεύματα.
- Κάντε ό,τι μπορείτε για να παραμείνετε σε ένα σταθερό πρόγραμμα ύπνου/αφύπνισης.
- Αποφύγετε τη νικοτίνη και το αλκοόλ, γιατί μπορεί να επιδεινώσουν τα συμπτώματα.
- Να γυμνάζεστε τακτικά. Αυτό μπορεί να σας βοηθήσει να ξεκουράζεστε καλύτερα τη νύχτα, να είστε σε μεγαλύτερη εγρήγορση κατά τη διάρκεια της ημέρας και μπορεί να βοηθήσει στη διαχείριση του βάρους σας.
Σε ορισμένα κράτη είναι δυνατόν να περιοριστούν τα δικαιώματα οδήγησης για τα άτομα με ναρκοληψία.
Βεβαιωθείτε ότι έχετε ενημερωθεί από το τοπικό σας τμήμα μηχανοκίνητων οχημάτων. Μπορούν να σας βοηθήσουν να μην θέσετε σε κίνδυνο ούτε τους άλλους ούτε τον εαυτό σας.
