Το εμφύσημα είναι μια χρόνια, προοδευτική ασθένεια των πνευμόνων που προκαλείται από βλάβη των κυψελίδων, των μικροσκοπικών αερόσακων του πνεύμονα όπου πραγματοποιείται η ανταλλαγή οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα.
Στην περίπτωση του εμφυσήματος, ο αέρας παγιδεύεται, τα επίπεδα οξυγόνου στο αίμα μειώνονται (υποξαιμία) και τα επίπεδα διοξειδίου του άνθρακα στο αίμα αυξάνονται (υπερκαπνία).
Η κατάσταση αυτή ενδεχομένως να περιπλέκεται από το γεγονός ότι εμφανίζεται συχνά σε συνδυασμό με χρόνια βρογχίτιδα, η οποία προκαλεί φλεγμονή και ερεθισμό στους αεραγωγούς.
Το εμφύσημα επηρεάζει περίπου τρία εκατομμύρια Αμερικανούς σύμφωνα με τις αμερικάνικες αρμόδιες αρχές. Συνδέεται με σοβαρή αναπηρία και μειωμένο προσδόκιμο επιβίωσης.
Σήμερα, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) – στην οποία υπάγεται το εμφύσημα- είναι η τρίτη κύρια αιτία θανάτου στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), μέχρι το 2025 θα είναι η τρίτη συχνότερη αιτία θανάτου παγκοσμίως.
Το 2016, η μελέτη Global Burden of Disease Study κατέγραψε επιπολασμό 251 εκατομμυρίων περιπτώσεων ΧΑΠ σε παγκόσμιο επίπεδο. Περίπου το 90% των θανάτων από ΧΑΠ σημειώνονται σε χώρες με χαμηλό και μεσαίο κατά κεφαλήν εισόδημα.
Παθοφυσιολογία
Οι κλινικές εκδηλώσεις του εμφυσήματος είναι οι συνέπειες της βλάβης των αεραγωγών που βρίσκονται μετά το τελικό βρογχιόλιο, οι οποίες περιλαμβάνουν το αναπνευστικό βρογχιόλιο, τους κυψελιδικούς σάκους, τους κυψελιδικούς πόρους και τις κυψελίδες (συνολικά βοτρύδιο).
Παρατηρείται ανώμαλη μόνιμη διάταση των αεραγωγών και καταστροφή των τοιχωμάτων τους λόγω της δράσης των πρωτεϊνασών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της επιφάνειας των κυψελίδων και των τριχοειδών, γεγονός που μειώνει την ανταλλαγή αερίων.
Το τμήμα του βοτρυδίου (του συνόλου των παραπάνω ανατομικών δομών του πνεύμονα) που προσβάλλεται καθορίζει τον υπότυπο του εμφυσήματος.
Μπορεί να υποδιαιρεθεί παθολογικά στα εξής:
- Ο πιο κοινός τύπος είναι ο κεντρολοβιακός (εγγύς αδενοκυψέλη/ βοτρύδιο) και συνήθως σχετίζεται με το κάπνισμα. Μπορεί επίσης να παρατηρηθεί στην πνευμονοκονίαση των ανθρακωρύχων.
- Ο πανβοτρυδιακός τύπος παρατηρείται συχνότερα σε συνδυασμό με ανεπάρκεια αντιθρυψίνης άλφα ένα.
- Το παραμεσολόβιο ή παραουλώδες εμφύσημα, εδράζεται στην περιφέρεια του βροτρυδίου και μπορεί να εμφανιστεί μόνο του ή σε συνδυασμό με τους δύο παραπάνω τύπους. Όταν εμφανίζεται μόνο του, η συνήθης διασύνδεση που μπορεί να κάνει ο γιατρός είναι με έναν αυτόματο πνευμοθώρακα σε έναν νεαρό ενήλικα.
Συμπτώματα του εμφυσήματος
Το εμφύσημα επηρεάζει κυρίως τους πνεύμονες, αλλά μπορεί να επηρεάσει και άλλα όργανα και συστήματα, όπως η καρδιά, οι μύες και το κυκλοφορικό σύστημα, καθώς η νόσος προχωράει.
Ανάλογα με το στάδιο της νόσου και άλλους παράγοντες, τα συμπτώματα του εμφυσήματος μπορεί να είναι τα εξής:
- Δύσπνοια
- Επίμονος βήχας
- Παραγωγή πτυέλων ή φλέγματος
- Συριγμός κατά την αναπνοή
- Συχνές λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος (συμπεριλαμβανομένης της πνευμονίας)
- Πόνος στο στήθος
- Κυάνωση (γαλαζωπά δάχτυλα και χείλη λόγω χαμηλής οξυγόνωσης του αίματος)
Το εμφύσημα χαρακτηρίζεται επίσης από παροξυσμικά επεισόδια της ΧΑΠ. Πρόκειται για περιόδους κατά τις οποίες τα συμπτώματα επιδεινώνονται και απαιτούν νοσηλεία.
Οι παροξυσμοί μπορεί να επιταχυνθούν από λοιμώξεις ή έκθεση σε ατμοσφαιρική ρύπανση, καπνό ξύλου ή ακόμη και από αρώματα.
Επιπλοκές
Το εμφύσημα μπορεί να οδηγήσει σε δυσκολία στην άσκηση και σε μυϊκή ατροφία. Ο συνδυασμός της μειωμένης σωματικής δραστηριότητας και του χρόνιου αναπνευστικού στρες μπορεί να ευνοήσει την απώλεια άλιπης μυϊκής μάζας, ιδίως στους κεντρικούς μύες – μια κατάσταση που συμβάλλει ακόμη περισσότερο στη σοβαρότητα των αναπνευστικών συμπτωμάτων.
Τα άτομα με εμφύσημα διατρέχουν επίσης αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα.
Σύμφωνα με έρευνα της Ιατρικής Σχολής Feinberg του Πανεπιστημίου Northwestern, η ΧΑΠ αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του πνεύμονα κατά 200% έως 500% σε σύγκριση με τους καπνιστές που δεν έχουν χρόνια αποφρακτική πνευμονοπαθεια.
Εάν τα συμπτώματα της ΧΑΠ σας επιδεινώνονται, μιλήστε με τον γιατρό σας για το ενδεχόμενο καρκίνου του πνεύμονα. Ο καρκίνος του πνεύμονα είναι πολύ πιο ιάσιμος όταν διαγιγνώσκεται στα αρχικά στάδια της νόσου.
Αιτίες του εμφυσήματος
Το κάπνισμα είναι η πιο συνηθισμένη αιτία του εμφυσήματος, καθώς θεωρείται ότι ευθύνεται για το 85% έως 90% των περιπτώσεων. Υπάρχουν όμως και πολλοί άλλοι παράγοντες που μπορούν να δράσουν από μόνοι τους ή σε συνδυασμό με το κάπνισμα και να προκαλέσουν εμφύσημα.
Αν και οι ερευνητές δεν μπορούν να είναι απολύτως βέβαιοι γιατί κάποιοι άνθρωποι παθαίνουν ΧΑΠ και άλλοι όχι, έχουν εντοπιστεί διάφοροι παράγοντες κινδύνου, μεταξύ των οποίων είναι:
- Η έκθεση στο παθητικό κάπνισμα
- Η επαγγελματική έκθεση σε καπνούς, σκόνη και ατμούς
- Η ατμοσφαιρική ρύπανση
- Το άσθμα
Έως και το 5% των ατόμων με ΧΑΠ έχουν μια γενετική διαταραχή γνωστή ως ανεπάρκεια άλφα-1-αντιθρυψίνης. Η πάθηση θα πρέπει να πιθανολογείται όταν πολλά μέλη της οικογένειας αναπτύσσουν εμφύσημα, ιδίως αν κανένα δεν έχει καπνίσει ποτέ, ή όταν η διάγνωση γίνεται σε νεαρή ηλικία, που συνήθως λογίζεται η ηλικία κάτω των 50 ετών.
Διάγνωση
Η διάγνωση του εμφυσήματος ή κάποιου άλλου τύπου ΧΑΠ πραγματοποιείται μέσω μιας προσεκτικής εξέτασης του οικογενειακού και ιατρικού ιστορικού και μιας φυσικής εξέτασης. Στη συνέχεια επιβεβαιώνεται με εξετάσεις πνευμονικής λειτουργίας ,οι οποίες αξιολογούν το πόσο καλά αναπνέετε.
Η έγκαιρη διάγνωση και η σωστή διαχείριση και θεραπεία της ΧΑΠ μπορεί να σας προσφέρει ένα καλύτερο από το μέσο όρο αποτέλεσμα, γι’ αυτό είναι σημαντικό να επισκεφθείτε έναν γιατρό εάν εμφανίζετε συμπτώματα.
Ιατρικό ιστορικό
Διάφοροι παράγοντες μπορεί να προειδοποιήσουν έναν γιατρό για μια πιθανή διάγνωση ΧΑΠ. Σε αυτούς τους παράγοντες ανήκει το αίσθημα δύσπνοιας σε κατάσταση ηρεμίας ή με την άσκηση και/ή το να εμφανίζετε χρόνιο βήχα με ή χωρίς παραγωγή φλέγματος.
Το ιστορικό καπνίσματος σε σημαντικό βαθμό, ιδίως πάνω από 30 έως 40 έτη συνεχούς καπνισμάτος ενός πακέτου την ημέρα κατά μέσο όρο, ή το ιστορικό σημαντικής έκθεσης σε διάφορους ατμοσφαιρικούς ρύπους ή σε σκόνη στο χώρο εργασίας είναι πρόσθετοι παράγοντες που μπορεί να εγείρουν υποψίες για τη διάγνωση ΧΑΠ.
Φυσική εξέταση
Τα ευρήματα της φυσικής εξέτασης στο εμφύσημα ποικίλλουν ανάλογα με τη σοβαρότητα της νόσου. Ενώ η φυσική εξέταση ενός ατόμου είναι συχνά φυσιολογική στα αρχικά στάδια της νόσου, με την πάροδο του χρόνου μπορεί να εμφανιστούν τα ακόλουθα ευρήματα:
- Μειωμένοι ήχοι αναπνοής
- Συριγμός και τρίζοντες ήχοι στις βάσεις των πνευμόνων
- Απομακρυσμένοι καρδιακοί ήχοι
- Χρήση βοηθητικών μυών της αναπνοής και εκπνοή μέσω σφιγμένων χειλιών (σε προχωρημένο εμφύσημα)
Δοκιμασίες πνευμονικής λειτουργίας
Οι εξετάσεις πνευμονικής λειτουργίας, και συγκεκριμένα μια εξέταση που ονομάζεται σπιρομέτρηση, είναι απαραίτητες για την επιβεβαίωση της διάγνωσης της ΧΑΠ.
Η σπιρομέτρηση περιλαμβάνει τη λήψη μιας πολύ βαθιάς εισπνοής και, στη συνέχεια, την εκπνοή όσο πιο δυνατά μπορείτε σε έναν σωλήνα που είναι συνδεδεμένος με ένα μηχάνημα.
Το μηχάνημα (που ονομάζεται σπιρόμετρο) μετρά την ποσότητα και την ταχύτητα του αέρα που εισέρχεται και εξέρχεται από τους πνεύμονές σας.
Δύο βασικές μετρήσεις που λαμβάνονται από τη σπιρομέτρηση είναι η βίαιη ζωτική χωρητικότητα (FVC) και ο βίαια εκπνεόμενος όγκος το πρώτο δευτερόλεπτο (FEV1).
- Η FVC είναι η ποσότητα του αέρα που εκπνέεται με δύναμη μετά από μια βαθιά ανάσα και την εισπνοή όσο το δυνατόν περισσότερου αέρα.
- Ο FEV1 είναι η ποσότητα αέρα που εκπνέεται κατά το πρώτο δευτερόλεπτο της δοκιμής FVC.
Παραδοσιακά, ένας λόγος FEV1/FVC μικρότερος από 70% χρησιμεύει για τη διάγνωση της ΧΑΠ. Ωστόσο, ορισμένοι γιατροί χρησιμοποιούν ένα διαφορετικό σύνολο κριτηρίων, ιδίως για τη διάγνωση νέων ενηλίκων ή ενηλίκων που δεν καπνίζουν.
Θεραπεία εμφυσήματος
Επί του παρόντος, το εμφύσημα παραμένει μια μη αναστρέψιμη πάθηση. Η θεραπεία αποσκοπεί στην επιβράδυνση της εξέλιξης και των επιπλοκών που σχετίζονται με τη νόσο.
Η θεραπεία περιλαμβάνει συνδυασμό διαφορετικών μεθόδων και η πορεία της θεραπείας καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από το στάδιο της νόσου:
- Ήπια: Βρογχοδιασταλτικό βραχείας δράσης και ετήσιο εμβόλιο κατά της γρίπης
- Μέτρια: Βρογχοδιασταλτικό μακράς δράσης και πνευμονική αποκατάσταση
- Σοβαρή: Προσθήκη εισπνεόμενων κορτικοστεροειδών για την αντιμετώπιση των παροξυσμικών επεισοδίων
- Πολύ σοβαρή: Οξυγονοθεραπεία και χειρουργική επέμβαση στον πνεύμονα εάν απαιτείται
Η έρευνα στη θεραπεία ανάπλασης των πνευμόνων βρίσκεται σε εξέλιξη και μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη νέων θεραπειών για τη ΧΑΠ στο μέλλον.
Αλλαγές στον τρόπο ζωής
Η διακοπή του καπνίσματος είναι ζωτικής σημασίας για τα άτομα που ζουν με αυτή την πάθηση και μπορεί να βοηθήσει στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου. Μιλήστε με τον γιατρό σας σχετικά με τους τρόπους που θα υποστηρίξουν την προσπάθειά σας.
Η ενασχόληση με την τακτική σωματική δραστηριότητα είναι επίσης σημαντική, καθώς είναι αυτή που θα βοηθήσει στην πρόληψη της μυϊκής ατροφίας και της επακόλουθης εξέλιξης της νόσου. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι το ίδιο το εμφύσημα μπορεί να δυσχεράνει την άσκηση.
Οι καλύτερες ασκήσεις για τη ΧΑΠ περιλαμβάνουν ένα συνδυασμό αντοχής, ευλυγισίας και προπόνησης δύναμης. Ο θεραπευτής σας μπορεί να σας βοηθήσει να καθορίσετε ποιο πρόγραμμα είναι καλύτερο για εσάς.
Φάρμακα που χρησιμοποιούνται για το εμφύσημα
Δεν υπάρχουν φαρμακευτικές θεραπείες που να έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές στην επιβράδυνση του ρυθμού έκπτωσης της πνευμονικής λειτουργίας σε περίπτωση εμφυσήματος.
Αντ’ αυτού, τα φάρμακα χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν στην αύξηση της ανοχής στην άσκηση, στη μείωση των εξάρσεων της ΧΑΠ και στη βελτίωση της συνολικής κατάστασης της υγείας του ασθενούς.
Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη σταθερή ΧΑΠ περιλαμβάνουν:
- Βρογχοδιασταλτικά
- Εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή
- Αντιβιοτικά για λοιμώξεις
Οξυγόνοθεραπεία
Αυτή μπορεί να χορηγείται συνεχώς, κατά τη διάρκεια δραστηριότητας ή για την ανακούφιση ξαφνικών επεισοδίων δύσπνοιας.
Μακροχρόνια θεραπεία με οξυγόνο για περισσότερες από 15 ώρες την ημέρα χορηγείται όταν ο ασθενής έχει χαμηλά επίπεδα κορεσμού οξυγόνου κατά τη διάρκεια της προχωρημένης (στάδιο IV) ΧΑΠ.7
Πνευμονική αποκατάσταση
Υπάρχουν πολλά οφέλη από την πνευμονική αποκατάσταση, ένα διεπιστημονικό πρόγραμμα που πρέπει να διαρκεί τουλάχιστον έξι εβδομάδες.
Η πνευμονική αποκατάσταση μπορεί να κάνει μεγάλη διαφορά για τα άτομα που ζουν με εμφύσημα, βελτιώνοντας την ανοχή στην άσκηση, μειώνοντας τα συμπτώματα, βελτιώνοντας την FVC και την FEV1 και μειώνοντας τις νοσηλείες αλλά και τον χρόνο παραμονής στο νοσοκομείο.
Χειρουργική επέμβαση στον πνεύμονα
Η χειρουργική επέμβαση μείωσης του όγκου του πνεύμονα για την αφαίρεση του κατεστραμμένου ιστού μπορεί να είναι χρήσιμη για ορισμένα άτομα με σοβαρό εμφύσημα, ιδίως για εκείνους που έχουν νόσο που αφορά κυρίως τους άνω λοβούς.
Η φυσαλιδεκτομή μπορεί να γίνει σε ασθενείς που έχουν γιγαντιαίες φυσαλίδες. Η μεταμόσχευση πνεύμονα είναι μια τελευταία και πολύ δύσκολη λύση.
